ՕԲՍԵՍԻՎ-ԿՈՄՊՈւԼՍԻՎ ԽԱՆԳԱՐՈւՄ

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում (լատիներեն՝ obsessio — «պաշարում; գրավում», obsessio — «գաղափարով համակվածություն» և compello — «ստիպում եմ», compulsio — «ստիպում»), հապավումը՝ ՕԿԽ, հայտնի է նաև որպես կպչուն վիճակների նևրոզ – հոգեկան խանգարում է, որը արտահայտվում է ակամա արտահայտվող, կպչուն, խանգարող կամ վախեցնող մտքերով (օբսեսիաներով), ինչպես նաև նրանով, որ մարդը մշտապես և անարդյունք փորձում է ձերբազատվել այդ մտքերով առաջացած տագնապից՝ նույնքան կպչուն և հոգնեցնող գործողությունների օգնությամբ (կոմպուլսիաներով)։

Երբեմն առանձին արտահայտվում է օբսեսիվ (գերադասաբար կպչուն մտքեր՝ F42.0) և առանձին կոմպուլսիվ (գերադասաբար կպչուն գործողություններ՝ F42.1) խանգարումներ։

Կարող է ունենալ քրոնիկական, առաջադիմող կամ էպիզոդիկ բնույթ։

Բարձրագույն նյարդային համակարգի անոմալ փոփոխությունների արդյունքում, տեղի է ունենում կպչուն մտքերի, օբսեսիաների արագացում։ Դրանք հսկողության չեն ենթարկվում, մարդը չի կարողանում ձերբազատվել դրանցից կամքի ուժով։ Սովորաբար, դրանք չափազանց տանջալի են։ Ընդհանուր վիճակի տագնապայնության թեթևացման համար ստեղծվում է ծես կամ նույնիսկ արտասովոր, տարրինակ ծեսերի համակարգ, որն անվանվում է «կոմպուլսիաներ»։ Ի տարբերություն շիզոֆրենիայով տառապողների, ՕԿԽ-ով տառապող անձերը լիարժեք գիտակցում են իրենց ապրումների ցավագինությունը և այդ վիճակը նրանց ճնշում է։

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը բնութագրվում է կպչուն մտքերի, հիշողությունների ֆանտազիաների, շարժումներ և գործողությունների զարգացմամբ ինչպես նաև ամենատարբեր պաթոլոգիկ վախերով (ֆոբիաներով)։

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը պետք է տարբերակել այն դեպքերից, երբ մարդը գիտակցված կատարում է գործողություններ, որպես իրականության նկատմամբ ունեցած անձնային մոլորությունների հետևանք։ Օրինակ, դերմատոլոգիայում հայտնի են, դերմատոզոյ զառանցանքի արդյունքում, մաշկի վիճակի ֆունկցիոնալ և օրգանիկ վատացման դեպքեր։ Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը բացահայտելու համար կիրառվում է այսպես կոչված «Յել-Բրաունի սանդղակը»։

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումից բուժման համար կիրառում են կոգնիտիվ-վարքային հոգեթերապիան։ Ամենաարդյունավետներից է ամերիկացի նեյրոկենսաբան Ջեֆրի Շվարցի «4 քայլ» մեթոդը։

Էպիդեմիոլոգիա

Այս պահին օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման էպիդեմիոլոգիայի ուսումնասիրման մասին ինֆորմացիան բավական հակասական է։ Դա կապված է, այն հաշվելու տարբեր մեթոդոլոգիական մոտեցումների հետ, որոնք պատմականորեն կապված են տարբեր ախտորոշիչ չափանիշների, ինչպես նաև խանգարման անբավարար մակարդակի հետազոտվածության, դիսիմուլյացիայի և հիպերախտորոշման հետ։

Բավական հաճախ նշվում է ՕԿԽ տարածվածությունը նշվում է 1—3 %-ի սահմաններում։ Ուրիշ ճշտված տվյալներով, նրա տարածվածությունը, մոտավորապես 1—3:100 է մեծահասակների մոտ և 1:200—500՝ երեխաների ու դեռահասների մոտ, չնայած տարբերակված կլինիկական դեպքեր հանդիպում են ավելի հազվադեպ՝ 0,05—1 %, քանի որ շատերի մոտ այս խանգարումը կարող է ստիգմատիզացիայի պատճառով ախտորոշված չլինել։

Հիվանդության սկիզբը։ Առաջին բժշկական խորհրդատվություն։ ՕԿԽ բարդությունը

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը ավելի հաճախ սկսվում է 10-30 տարեկան հասակում։ Ընդ որում, հոգեթերապևտի առաջին այցելությունը սովորաբար լինում է 25-ից 35 տարեկան եղած շրջանում։ Հիվանդության սկզբի և առաջին խորհրդատվության միջև կարող է անցնել մինչև 7,5 տարի ժամանակ։ Հոսպիտալիզացիայի միջին տարիքը՝ 31,6 տարին է։

ՕԿԽ տարածման փուլը մեծանում է, դիտարկման փուլի հետ համաչափ։ 12 ամիս շրջանի համար, այն հավասար է 84։100000, 18 ամսվա համար` 109։100000, 24 ամսվա դեպքում՝ 134։100000 և 36 ամսվա դեպքում՝ 160։100000։ Այս աճը ավելի բարձր է, ստաբիլ պոպուլյացիայում, անհրաժեշտ բժշկական օգնություն ցուցաբերվող քրոնիկական հիվանդության համար սպասվող արդյունքից։ Հետազոտության համար հասանելի 38 ամսվա ընթացքում, պացիենտների 43%-ի մոտ ախտորոշումը, որը դրվել էր հետազոտության ժամանակ, չի ներառվել ամբուլատոր հիվանդի պաշտոնական բժշկական անկետայի մեջ։ 19%-ը, ընդհանրապես հոգեթերապևտի չեն այցելել։ Սակայն հոգեբույժի են այցելել, 1998-2000 թվականների ընթացքում, ամենաքիչը մեկ անգամ, պացիենտների 43%-ը։ Հոգեթերապևտի այցելության միջին հաճախականությունը 967 պացիենտների համար՝ 3 տարվա ընթացքում, 6 այցելություն։ Հիմնվելով այս տվյալների վրա կարելի է եզրակացություն անել, որ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումով հիվանդները մասնագետի են դիմում անբավարար քանակի։

Առաջին բժշկական դիտարկման ընթացքում, երեխաների ու դեռահասների 13 նոր դեպքերից միայն մեկում, և մեծահասակների 23 դեպքերից միայն մեկում, ՕԿԽ աստիճանը, Յել-Բրաունի սանդղակով եղել է ծանր։ Եթե հաշվի չառնենք կասկածելի չափանիշներով 31% դեպքերը, այդպիսի դեպքերի քանակը աճում է 1։9-ի, մինչև 18 տարեկան անձանց մոտ և 1։15՝ 18-ից բարձր անձանց մոտ։ Թեթև, միջին և ծանր աստիճանների արտահայտվածության հարաբերակցությունը նույնն է եղել ինչպես օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման առաջին անգամ բացահայտված դեպքերում, այնպես էլ, նախապես բացահայտված դեպքերում։ Այն կազմում է 2։1։3 = թեթև։միջին։ծանր աստիճան։

ՕԿԽ-ն և սոցիալական պայմանները, այդ թվում նաև ընտանեկան կյանքը։ Սեռական տարբերակումներ

ՕԿԽ հանդիպում է բոլոր սոցիոտնտեսական մակարդակների ներկայացուցիչների մոտ։ Հիվանդներին այս չափանիշով դասակարգելու հետազոտությունները իրարամերժ են։ Դրանցից մեկի համաձայն, հիվանդների 1,5%-ը պատկանում է բարձր սոցիալական դասի, 23,81%-ը՝ միջին դասի և 53,97%-ը՝ ցածր դասի։ Մյուս հետազոտության համաձայն, Սանտյագոյում ապրող հիվանդներից մեծ հակվածություն այդ խանգարման նկատմամբ արտահայտում է ցածրագույն դասը։ Տվյալ հետազոտությունները կարևոր են առողջապահության համար, քանի որ ցածր սոցիալական դասի պատկանող հիվանդները միշտ չեն կարողանում ստանալ անհրաժեշտ օգնություն։ ՕԿԽ տարածվածությունը կապված է նաև կրթական մակարդակի հետ։ Հիվանդության հաճախականությունը ցածր է նրանց մոտ, ով բարձրագույն ուսումնական հաստատություն է ավարտել՝ 1,9%, քան նրանց մոտ, ովքեր չունեն բարձրագույն կրթություն՝ 3,4%։ Սակայն բարձրագույն կրթություն ունեցողների մոտ էլ հաճախականությունը ավելի բարձր է, քան նրանց, ովքեր ունեն գիտական աստիճան՝ 3,1%։2,4%։ Խորհրդատվության եկած հիվանդներից շատերը չեն կարողանում սովորել կամ աշխատել, իսկ եթե նույնիսկ կարողանում են, ապա դա անում են շատ ցածր մակարդակի վրա։ Լիարժեք աշխատել կարողանում են հիվանդների միայն 26%-ը։

ՕԿԽ-ով հիվանդների մինչև 48%-ը ամուրի են։ Եթե հիվանդության աստիճանը ծանր է ամուսնությունից առաջ, ապա ամուսնանալու շանսերը կտրուկ պակասում են, իսկ եթե նույնիսկ ամուսնանում են, ապա դեպքերից կեսում, առաջանում են պրոբլեմներ ընտանիքում։

ՕԿԽ-ի էպիդեմիոլոգիայում գոյություն ունեն որոշակի սեռական տարբերություններ։ Մինչև 65 տարեկան հասակը հիվանդությունը ավելի շատ է ախտորոշվում տղամարդկանց մոտ, բացի 25-34 տարեկան հասակը, իսկ դրանից ուշ՝ կանանց մոտ։ Ամենաշատ գերակշռությունը տղամարդկանց հիվանդանալու նկատվել է 11-17 տարեկանում։ 65 տարեկանից հետո, երկու խմբերում էլ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման հաճախականությունը ընկնում է։ Հոսպիտալիզացվածների 68%-ը՝ կանայք են։

ՕԿԽ-ն և ինտելեկտը

Չնայած, որ առաջ ՕԿԽ-ն ասոցացվում էր բարձր ինտելեկտի հետ, պարզվել է, որ դա բոլորովին էլ պարտադիր չէ։ 2013 թվականի ընդհանուր ամփոփումը ցույց է տվել, որ ՕԿԽ-ով մարդիկ կարող են ունենալ չափավոր կոգնիտիվ խանգարումների լայն սպեկտր, որոնք ավելի նշանակալի աստիճանի արտահայտվում են տարածական հիշողության դաշտում, ու ավելի փոքր աստիճանի արտահայտվում են վերբալ հիշողության դաշտում, խոսքի սահունության, կատարողական ֆունկցիաների և տվյալների մշակման արագության մեջ, այն դեպքում երբ լսողական ուշադրությունը էական տուժվածություն չունի։ ՕԿԽ-ով մարդիկ ցուցադրում են, ինֆորմացիայի կոդավորման կազմակերչական ստրատեգիաների ձևակերպման, նպատակաուղղվածության փոփոխության և շարժողական ու կոգնիտիվ արգելակվածության խանգարումներ։

ՕԿԽ-ի ժամանակ, ախտանիշների կոնկրետ ենթատիպեր կապված են սպեցիֆիկ կոգնիտիվ խանգարումների հետ։ Օրինակ, մի մետավերլուծության արդյունքում, որը համեմատում էր ձեռքերի լվանալն ու իրերի ստուգումը, ցույց տրվեց, որ «մաքրասերները» գերազանցեցին «ստուգողներին» տաս կոգնիտիվ թեստից ութում։ Կոգնիտիվ արգելակման և վերբալ հիշողության մասին թեստերում ավելի բարձր բալերը կարող են կապված լինել աղտոտվածության և մաքրման ախտանիշային ասպեկտի հետ։

Պատմություն

Անտիկ աշխարհ և Միջնադար

Կպչուն երևույթները հայտնի են շատ վաղուց։ Դեռևս մ.թ.ա. IV դարից, կպչունությունները մտել են մելանքոլիայի կառուցվածքի մեջ։ Այսպես, ըստ Հիպոկրատի, այդ համալիրի մեջ էին մտնում՝ «Վախերն ու ընկճվածությունը, որոնք գոյություն ունեն տևական ժամանակ»։

Միջնադարում այդպիսի մարդկանց համարում էին մոլագարներ։

Նոր ժամանակներ

Խանգարման առաջին կլինիկական նկարագրությունը վերագրվում է Ֆելիքս Պլատերին (1614 թ.)։ 1621 թվականին, Ռոբերտ Բյորտոնի կողմից, «Մելանքոլիայի անատոմիա» գրքում նկարագրվել էր մահվան կպչուն վախ։ Նմանատիպ կպչուն մտավախություններ նկարագրել է 1660 թվականին Ջերեմի Թեյլորն ու Էլի եպիսկոպոս Ջոն Մուրը։ XVII դարում Անգլիայում, կպչուն վիճակները նույնպես դասում էին «կրոնական մելանքոլիայի» դասին, սակայն ընդհակառակը, համարում էին, որ դրանք տեղի են ունենում չափից շատ իրեն Աստծուն նվիրելուց։

XIX դար

XIX դարում, առաջին անգամ լայնորեն սկսեց կիրառվել «նեվրոզ» տերմինը, որի դասին էլ սկսեցին դասել կպչունությունները։ Օբսեսիաները սկսեցին դիֆերենցել զառանցանքից, իսկ կոմպուլսիաները՝ իմպուլսիվ գործողություններից։ Հեղինակավոր հոգեբույժները բանավիճում էին, այն մասին, թե ՕԿԽ-ն արդյոք պետք է դասել հուզական, կամայաին թե ինտելեկտի խանգարումների դասին։

1827 թվականին, Ժան-Էտյեն Դոմինիկ Էսկիրոլը նկարագրեց կպչուն վիճակների նեվրոզի մի ձև՝ «կասկածի հիվանդությունը» (ֆրանսերեն՝ folie de doute)։ Նա տատանվում էր դրա դասակարգման մեջ որպես ինտելեկտի կամ կամքի խանգարում։

1858 թվականին Ի.Մ.Բալինսկին, նկատեց, որ բոլոր կպչունությունները ունեն ընդհանուր գիծ՝ գիտակցության օտարացում և առաջարկեց «կպչուն վիճակ» տերմինը։ Ֆրանսիական հոգեբուժական դպրոցի ներկայացուցիչ Բենեդիկտ Օգյուստեն Մորելը, 1860 թվականին, կպչուն վիճակների պատճառ էր համարում ավտոնոմ նյարդային համակարգի հիվանդության միջով հույզերի խանգարումը, երբ գերմանական հոգեբուժական դպրոցի ներկայացուցիչ Վ.Գրիզինգերը և նրա աշակերտը՝ Կառլ-Ֆրիդրիխ-Օտտո Վեստֆալը, 1877 թվականին համարում էին, որ այն ի հայտ է գալիս այլ իմաստներով կուսական ինտելեկտի դեպքում և չեն կարող դուրս մղված լինել գիտակցությունից, իսկ դրանց հիմքում ընկած են պարանոյայի նման մտածողության խանգարումները։ Հենց վերջիններիս ներմուծած տերմինը, գերմաներեն՝ Zwangsvorstellung, թարգմանվեց անգլերեն Մեծ Բրիտանիայում, որպես obsession իսկ ԱՄՆ-ում որպես compulsion ու ձևավորեց հիվանդության ժամանակակից անվանումը։

XX դար

XIX դարի վերջին քառորդում, նեվրասթենիան իր մեջ ներառեց ամենատարբեր հիվանդությունների մի ահռելի ցանկ, այդ թվում նաև ՕԿԽ, որը դեռևս չէր համարվում առանձին հիվանդություն։ 1905 թվականին Պյեր Մարիա Ֆելիքս Ժանեն առանձնացրեց այս նևրոզը՝ նեվրասթենիայից որպես առանձին հիվանդություն և այն անվանեց պսիխասթենիա իր՝ Les Obsessions et la Psychasthenie (Obsessions and Psychasthenia) աշխատությունում։ Նույն տարվա ընթացքում, դրա մասին տվյալներ համակարգեց նաև Ս.Ա.Սուխանովը։ «Պսիխասթենիա» տերմինը լայնորեն սկսեց կիրառվել ռուսական և ֆրանսիական գիտնականների կողմից, այն ժամանակ, երբ գերմանացի և անգլիացի գիտնականները կիրառում էին «կպչուն վիճակների նևրոզ» տերմինը։ ԱՄՆ-ում նրան սկսեցին անվանել օբսեսիվ-կոմպուլսիվ նևրոզ։ Տարբերությունը այստեղ ոչ միայն տերմինաբանության մեջ է։ Ռուսական հոգեբուժությունում, կպչուն վիճակների նևրոզ ասելով հասկանում են ոչ միայն օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը այլև ֆոբիկ տագնապային խանգարումները (F40), որոնք ինչպես МКБ-10, այնպես էլ DSM-IV-TR ունեն տարբեր նշանակումներ։ Պ.Ժանեն և այլ հեղինակներ դիտարկում էին ՕԿԽ-ն որպես հիվանդություն, որի պատճառ է հանդիսանում նյարդային համակարգի ի ծնե առանձնահատկությունը։ 1910 թվականի սկզբներին Զիգմունդ Ֆրեյդը դասեց օբսեսիվ-կոմպուլսիվ վարքը՝ անգիտակցական կոնֆլիկտների դասին, որոնք արտահայտվում են ախտանիշների տեսքով։ Է.Կրեպելինը այն տեղակայեց ոչ թե հոգեծինների մեջ, այլ «կոնստիտուցիոնալ հոգեկան հիվանդությունների» մեջ, մանյակալ-դեպրեսիվ պսիխոզի ու պարանոյայի հետ միասին։ Շատ գիտնականներ այն դասում էին պսիխոպաթիաների դասին, իսկ Կ.Կոլլեն և որոշ այլ գիտնականներ՝ շիզոֆրենիայի նման, էնդոգեն պսիխոզների դասին, սակայն այսօր այն դասվում է հենց նևրոզների դասին։

Ախտանիշները և հիվանդների վարքը։ Կլինիկական պատկեր

ՕԿԽ-ով հիվանդները՝ կասկածամիտ մարդիկ են, հակված հազվագյութ, մաքսիմալ վճռական գործողությունների, որն անմիջապես նկատելի է դառնում իրենց գերիշխող հանգստության ֆոնին։ Հիմնական նախանշաններ են հանդիսանում ծանրացող կարծրատիպային, կպչուն (օբսեսիվ) մտքերը, պատկերներն ու հակումները, որոնք ընկալվում են որպես անիմաստ, և որոնք կարծրատիպային կերպով կրկին ու կրկին գալիս են հիվանդի մտքին ու առաջացնում դիմադրության անհաջող փորձեր։ Նրանց բնութագրիչ թեմաներին են պատկանում՝

վարակվելուց կան կեղտոտվելուց վախը;
ինքն իրեն կամ ուրիշներին վնասելու վախը;
սեռական անկեղծ կամ դաժան մտքերն ու պատկերները;
վախ կորցնել կամ չունենալ որոշակի իրեր որոնք կարող են անհրաժեշտ լինել;
կարգ ու կանոնն ու սիմետրիան՝ գաղափար, որ ամեն բան պետք է «ճիշտ» դասավորված լինի;
սնահավատությունը, ինչ-որ բանի նկատմամբ չափից դուրս ուշադրությունը, որը դիտարկվում է որպես «բախտը բերել» կամ չբերել։

Կոմպուլսիվ գործողությունները կամ ծեսերը իրենցից ներկայացնում են նորից ու նորից կրկնվող կարծրատիպային արարքներ, որոնց իմաստը կայանում ինչ-որ օբյեկտիվ քիչ հավանականություն ունեցող իրադարձությունների կանխարգելման մեջ կամ ուղղակի անիմաստ ծեսեր են։ Օբսեսիաներն ու կոմպուլսիաները հաճախ ապրվում են որպես այլածին, աբսուրդային և իռացիոնալ։ պացիենտը դրանցից տառապում է ու դիմադրում։

Գոյություն ունեցող ախտանիշներն էլ հանդիսանում են օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման ցուցանիշներ՝

կպչուն, անընդհատ կրկնվող մտքեր;
այդ մտքերին հետևող տագնապ;
որոշակի և տագնապը վերացնելու նպատակով հաճախ կրկնվող միանման գործողություններ։

Այս հիվանդության դասական օրինակ է համարվում կեղտոտվելուց վախը, որի ժամանակ, յուրաքանչյուր հպում, իր կարծիքով կեղտոտ առարկայի հետ առաջացնում է դիսկոմֆորտ և որպես հետևանք՝ կպչուն մտքեր։ Որպեսզի այդ մտքերից ձերբազատվի, նա սկսում է լվալ ձեռքերը։ Բայց նույնիսկ եթե նրան մի ինչ-որ պահի թվում է որ նա բավարար արդեն լվացել է ձեռքերը, ապա կամայական հպում «կեղտոտ՞ առարկայի հետ, ստիպում է նրան իր ծեսը նորից սկսել։ Այդ ծեսերը թույլ են տալիս պացիենտին հասնել վիճակի ժամանակավոր թեթևացման։ Չնայած նրան, որ այցելուն գիտակցում է այդ գործողությունների անիմաստությունը, նա ի վիճակի չէ պայքարել դրանց դեմ։

Օբսեսիաներ

ՕԿԽ-ով հիվանդները վերապրում են կպչուն մտքեր (օբսեսիաներ), և որպես օրենք՝ տհաճ։ Օբսեսիաներ խթանել կարող են ցանկացած աննշան իրադարձություններ, ինչպիսիք են նույնիսկ կողմնակի մարդու հազը, հպումը որևէ առարկայի հետ, որը հիվանդի կողմից ընկալվում է որպես ոչ ստերիլ և ոչ ինդիվիդուալ (դռան բռնակներ, աստճանավանդակի բազրիքներ և այլն), ինչպես նաև անձնական մտավախությունները, կապված մաքրության հետ։ Օբսեսիաները կարող են կրել սարսափելի կամ անպարկեշտ բնույթ, որը հաճախ օտար է հիվանդի անձի համար։ Սրացումներ կարող են տեղի ունենալ մեծ քանակի մարդկանց կուտակման վայրերում, օրինակ՝ հասարակական տրանսպորտում։

Կոմպուլսիաներ

Օբսեսիաների հետ պայքարելու համար, հիվանդները կիրառում են պաշտպանիչ գործողություններ (կոմպուլսիաներ)։ Այդ գործողությունները իրենցից ներկայացնում են ծեսեր, որոնք միտված են կանխարգելել կամ մինիմալիզացնել մտավախությունները։ Այնպիսի գործողությունները, ինչպիսիք են մշտապես ձեռքերը լվանալն ու լվացվելը, մշտապես թքելը, պոտենցիալ վտանգի բազմաթիվ անգամներ կանխարգելելը (էլեկտրոսարքերի, փակ դռների, կողպած անդրավարտիքի ճարմանդի անվերջ ստուգումը), բառերի կրկնումը, հաշվելը։ Օրինակ, որպեսզի համոզվի, որ դուռը կողպած է, հիվանդը անհրաժեշտություն է համարում քաշել բռնակը որոշակի քանակի անգամներ (ընդ որում, այդ ընթացքում հաշվել այդ քանակը)։ Անցկացնելով ծեսը, հիվանդը ժամանակավոր թեթևություն է զգում, անցում կատարելով «իդեալական» հետծիսային վիճակի։ Սակայն մի որոշ ժամանակ անց, ամեն բան կրկնվում է նորից։

Էթիոլոգիա

Տվյալ պահին այս խանգարման կոնկրետ էթիոլոգիական գործոնը անհայտ է։ Գոյություն ունեն մի քանի հիմնավորված հիպոթեզներ։ Կարելի է առանձնացնել էթիոլոգիական գործոնների 3 հիմնական խմբեր՝

Կենսաբանական՝

Գլխուղեղի ֆունկցիոնալ-անատոմիական առանձնահատկություններ և հիվանդություններ, վեգետատիվ նյարդային համակարգի առանձնահատկություններ։
Նեյրոմեդիատորների փոխանակության խանգարում՝ առաջին հերթին սերոտոնինի և դոֆամինի, ինչպես նաև նորադրենալինի և ԳԱԿԹ-ի (գամմա-ամինոկարագաթթու)։
Գենետիկական՝ բարձրացված գենետիկական կոնկորդանտություն։
Ինֆեկցիոն գործոն (PANDAS-համախտանիշի տեսություն)։

Հոգեբանական՝

Հոգեվերլուծական տեսություն։
Ի.Պ. Պավլովի և նրա հետևորդների տեսություն։
Կոնստիտուցիոն-տիպոլոգիական՝ անձի և բնավորության տարբեր շեշտադրություններ։
Էկզոգեն-հոգետրավմատիկ՝ ընտանեկան, սեռական կամ արտադրական

Սոցիոլոգիական (միկրո և մակրոսոցիալական) և կոգնիտիվ տեսություններ (խիստ կրոնական դաստիարակություն, շրջակա իրավիճակի մոդելավորում, յուրահատուկ իրավիճակներին՝ ոչ ադեկվատ պատասխան)։

Պաթոգենեզ

ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՏԵՍՈւԹՅՈւՆՆԵՐ

Հոգեվերլուծական տեսություն

1909 թվականին, Զիգմունդ Ֆրեյդը հրապարակեց իր 1907 թվականին գրված աշխատությունը՝ «Գրառտումներ կպչուն նևրոզի մեկ դեպքի մասին», որտեղ նկարագրել էր մի դեպք, որը պատմության մեջ մնաց որպես «Առնետի հետ մարդու դեպք» (կամ Մարդ-առնետի), որտեղ նկարագրել էր կպչուն վիճակի նեվրոզի հոգեվերլուծությունը։ Ֆրեյդը բացահայտում էր, որ կպչուն մտքերն ու պացիենտի գործողությունները կապված են նրա մանկական տրավմաների և ենթագիտակցական կոնֆլիկտների հետ, այլ ոչ առնետի, ինչպես թվում է առաջին հայացքից։ Ֆրեյդը կիրառում է հոգեվերլուծության տարբեր մեթոդներ, ինչպիսիք են ազատ ասոցիացիան, երազատեսության մեկնաբանությունը և անգիտակցական մոտիվների վերլուծությունը, որպեսզի բացահայտի ու լուծի այդ պրոբլեմները։

Ի.Պ.Պավլովի և նրա հետևորդների տեսություն

Ըստ Ի.Պ.Պավլովի, կպչուն վիճակների նևրոզը առաջանում է տարբեր տիպի բարձրագույն նյարդային գործունեություն ունեցող մարդկանց մոտ, բայց ավելի հաճախ՝ մտածողական «իրապես մարդկային տիպի մոտ»։

Պավլովը համարում էր, որ կպչունությունները, զառանցանքի հետ ունեն ընդհանուր մեխանիզմներ։ Դրանց երկուսի հիմքում էլ ընկած է գրգռման պաթոլոգիական իներտությունը, արտասովոր իներտության, ուժեղացված կենտրոնացվածության, բացասական ինդուկցիայի զարգացումով գրգռման արտակարգ շեշտայնության օջախների, իզոլացված «մեծ պունկտերի» գոյացությունը։ Գրգռման իներտ օջախը, կպչունության ժամանակ չի ճնշում մրցակից օջախների գրգռումը, ինչպես զառանցանքի ժամանակ։

Հետագայում արդեն Պավլովը ենթադրում էր, որ պաթոֆիզիոլոգիկ խանգարման էությունը ոչ թե իներտ գրգռման մեջ է, այլ լաբիլ արգելակման։ Նույն կերպ էին համարում նրա աշակերտները՝ Մ.Կ.Պետրովան և Ֆ.Մ.Մայորովը, մի փոքր լրացնելով այդ դրույթները։

Կպչունությունների նկատմամբ քննադատությունը պահպանվում է, զառանցանքի նկատմամբ համեմատաբար ավելի փոքր ինտենսիվության պաթոլոգիկ գրգռվածության, հետևաբար նաև բացասական ինդուկցիայի ավելի փոքր ուժի և տարածվածության պատճառով։

Ա.Գ.Իվանով-Սմոլենսկին, Վ.Մ.Բեխտերեվի աշակերտն ու Ի.Պ.Պավլովի գործընկերը, պնդում էր, որ կան գրգռման կպչուն գաղափարներ (օբսեսիաներ, կոմպուլսիաներ և որոշ ֆոբիաներ) և պաթոլոգիկ արգելակավածության հապաղումներ (ագորաֆոբիա)։

Ս.Ն.Դավիդենկոն բացատրում էր կպչուն կասկածները, և արգելակման և գրգռման իներտությամբ։ Միաժամանակ գոյություն ունեն գրգռման մի քանի մրցակցող պունկտեր, այսինքն իրար վիճարկող գործողության դրդապատճառներ։ Ընդ որում, կոմպուլսիայի հանգստացնող դերը կայանում է նրանում, որ առաջանում է գրգռման կենտրոնացման նոր օջախ, որը բացասական ինդուկցիայի մեխանիզմով ճնշում է նախկինում գերիշխողին և օբսեսիաները անհետանում էն, կամ դառնում են ավելի թույլ։ Հետագայում, օջախների միջև ձևավորվում է արատավոր կապ։ Այս տեսությունը զարգացրել է Ժոուզե դե Կաստրոն։

Ի.Պ.Պոպովի աշակերտ Ե.Ա.Պոպովը, կապում է սրբապիղծ կպչուն մտքերը, կոնտրաստ հակումները՝ ուլտրապարադոքսային արգելակման հետ երբ գրգռվում են հակադարձ հասկացությունների համար պատասխանատու կենտրոններ։ Նա համարում էր, որ հջող կատարված գործողությունների նկատմամբ ունեցած կպչուն կասկածները կապված են գրգռման երկու պունկտերի հետ և կասկածի պունկտը, լինելով «մեծ», ճնշում է «իրենից փոքր» պունկտին, որը պատասխանատու է վստահության համար։

Ի.Պ.Պավլովի և նրա հետևորդների տեսությունը համաձայնեցվում է նեյրոմեդիատորային տեսության հետ, սակայն առաջինը նկարագրում է գլխուղեղի վնասվածությունը կազմակերպչական մակարդակի վրա, այն ժամանակ երբ երկրորդը՝ դա անում է սուբբջջային և մոլեկուլյար մակարդակի վրա։ XX դարի առաջին կեսին, նեյրոտրանսմիտտերների մասին տվյալները շատ աղքատիկ էին և հիմնականում վերաբերվում էին ադրենալինին և ացետիլխոլինին։

Կառուցվածքային-տիպոլոգիական գործոններ

ՕԿԽ-ով մարդկանց անձի հիմքում հաճախ հանդես են գալիս անանկաստիկ գծեր։

Կոգնիտիվ-վարքային մոտեցում

Համաձայն կոգնիտիվ-վարքային թերապիայի կոմնակիցների, ՕԿԽ-ով պացիենտների համար բնորոշ են այնպիսի իռացիոնալ միջանկյալ հիմնադրույթեր, ինչպիսին են պարտադրականությունը, կատաստրոֆիզացիան, պերֆեկցիոնիզմը, բևեռային մտածողությունը, գնահատող դատողությունները, ֆրուստրացիաների նկատմամբ ցածր կայունությունը։ Դիտարկվում են հետևյալ սխալ դատողությունները՝

Համոզմունք, որ կամայական ճիգեր պետք է բերեն ծանրակշիռ արդյունքի։
Համոզվածություն, որ կատարյալ լինելու անընդունակությունը պատժելի է։
Համոզմունք, որ հատուկ ծեսերի շնորհիվ հնարավոր է խուսափել աղետից։
Համոզվածություն, գործողության մասին մտքի և հենց գործողության նույնականության մասին։
Պացիենտի կամ այլ մարդկանց հետ կատարվող նեգատիվ իրադարձությունները կանխելու անկարողության և նեգատիվ բան կատարելու հավասարեցումը։
Համոզմունք, որ իրադարձության ծայրահեղ փոքր հավանականությունը չի փոքրացնում դրա համար ունեցած պատասխանատվությունից։
Կպչունության չեզոքացման անկարողության հավասարեցումը դրա իրացման հետ։
Համոզմունք, որ մարդը պարտավոր է և կարող է հսկողություն իրականացնել սեփական մտքերի վրա։

ՕԿԽ-ով պացիենտների մոտ արտահայտվում են այնպիսի, իրենց համար բնորոշ կոգնիտիվ սխալներ, ինչպիսիք են սեփական վարքի վրա ունեցած հսկողությունը կորցնելու վախը (խելագարվելու վախը կապված է ամեն բան հսկելու անհրաժեշտության մասին պատկերացումների հետ), սեփական անհսկելի ակտիվ գործողությունների, սխալ վարքի կամ պասիվության, կամ էլ սեփական կպչուն մտքերի, պատկերացումների կամ ֆանտազիաների արդյունքում, ուրիշ մարդկանց վնաս տալու, վտանգ ներկայացնելու վախը, տագնապի անտանելիությունը, որը կապված է տագնապի կատաստրոֆիզացիայի և ֆրուստրացիաների նկատմամբ ցածր կայունության հետ, մեղքի, ամոթի, պատասխանատվության զգացումը՝ մտածողական և վարքային ծեսերի իրականացման կպչունության համար և այլն։

Ախտորոշում

Պաշտոնական ախտորոշում կարող է դնել հոգեբույժը։ Օբսեսիաների և/կամ կոմպուլսիաների առկայությունը պարտադիր է։

DSM-IV-TR ախտորոշիչ չափանիշներ

համաձայն DSM-IV-TR-ի, ՕԿԽ-ի ժամանակ, օբսեսիաներն ու կոմպուլսիաները բնութագրվում են որոշ առանձնահատուկ նախանշաններով։ Այդ օբսեսիաներն ունեն բժշկական նշանակություն, միայն երբ հանդիսանում են կրկնվող և կայուն կպչուն մտքեր, դրդումներ և մտային պատկերներ և առաջացնում են անհանգստություն ու տանջանք։ Պացիենտը կարող է դրանց կամ անտեսել, կամ ճնշել, կամ էլ նեյտրալիզացնել այլ մտքով կամ գործողությամբ և հակված է այն մտքին, որ դրանք հոգեբանորեն անհամատեղելի են կամ իռացիոնալ։

Կոմպուլսիաներն ունեն բժշկական նշանակություն, երբ պացիենտը գերհոգնածություն է զգում դրանց կատարումից որը նա կատարում է օբսեսիաներին ի պատասխան և համապատասխանաբար տանջվում է։ Չնայած շատ մարդիկ, ովքեր ՕԿԽ-ով չեն տառապում, կարող են նմանատիպ գործողություններ կատարել (օրինակ՝ իրերը շարել ըստ բարձրության), բժշկական նշանակություն այն ձեռք է բերում այն ժամանակ, երբ պացիենտը ստիպված է լինում իրեն այլ կերպ չպահել, հոգեբանորեն տանջվելով։ Այդ գործողությունների նպատակը՝ իրադարձությունների կանխումն է, սակայն վերջիններս դրա հետ տրամաբանորեն կապված չեն կամ չափազանցացված են, ընդ որում դա պետք է հասկանա ինքը՝ պացիենտը։ Օբսեսիաներն ու կոմպուլսիաները պետք է լինեն օրվա մեջ մեկ ժամից ավելի կամ առաջացնեն բարդություններ սոցիումում կամ ուսուցման մեջ։ ՕԿԽ-ի բուժումից առաջ օգտակար է սահմանել խանգարման աստիճանը։ Բացի պացիենտի վրա ծախսված ժամանակից, կարելիէ կիրառել ստանդարտիզացիայի տարբեր սանդղակներ, հատկապես «Y-BOCS»-ը՝ Յել-Բրաունի օբսեսիվ-կոմպուլսիվ սանդղակը։

МКБ-10 ախտորոշիչ չափանիշներ

Համաձայն МКБ-10-ի, ախտորոշման համար անհրաժեշտ է, որպեսզի օբսեսիաները և/կամ կոմպուլսիաները արտահայտվեն ավելի քան 50% օր, մոտավորապես երկու շաբաթվա ընթացքում և դառնան դիսթրեսի ու ակտիվության խաթարման աղբյուր։ Օբսեսիվ ախտանիշները պետք է ունենան հետևյալ բնութագրիչները՝

Դրանք պետք է գնահատվեն, որպես հիվանդի սեփական մտքեր կամ իմպուլսներ։
Պետք է գոնե մեկ միտք կամ գործողություն լինի, որին հիվանդը անարդյունավետ դիմադրում է, նույնիսկ եթե առկա են այլ մտքեր և/կամ գործողություններ, որոնց հիվանդը այլևս չի դիմադրում։
Կպչուն գործողություն կատարելու մասին միտքը, ինքն իրենով չպետք է լինի հաճելի (լարվածության կամ տագնապի հասարակ փոքրացումը չի համարվում այդ իմաստով հաճելի)։
Մտքերը, պատկերները կամ իմպուլսները պետք է լինեն տհաճ կրկնվող։

Կոմպուլսիվ գործողությունների կատարումը ոչ բոլոր դեպքերում է որ պարտադիր է կապված լինի կոնկրետ կպչուն մտավախությունների կամ մտքերի հետ, այլ կարող է ուղղված լինել ներքին դիսկոմֆորտի և/կամ տագնապի սպոնտան առաջացող զգացողությունից ձերբազատվելուն։

Դրա մեջ են մտնում՝

օբսեսիվ-կոմպուլսիվ նևրոզը
օբսեսիվ նևրոզը
անանկաստիկ նևրոզը

Ախտորոշման համար անհրաժեշտ է նախապես բացառել անձի անանկաստիկ խանգարումը՝ F60.5։

Դիֆերեցիալ ախտորոշում ըստ МКБ-10-ի

МКБ-10-ում նշվում է, որ դիֆերեցիալ ախտորոշումը՝ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման (F32) և դպրեսիվ խանգարումների (F33) միջև կարող է դժվարություններ առաջացնել, քանի որ այդ երկու խանգարումների ախտանիշները ահաճախ միասին են առաջանում։ Սուր էպիզոդի ժամանակ նախընտրությունը տրվում է այն խանգարմանը, որի ախտանիշները առաջացել են առաջինը։ Երբ երկուսն էլ ներկայացված են, բայց դրանցից և ոչ մեկը չի գերիշխում, խորհուրդ է տրվում ենթադրել, որ դեպրեսիան եղել է առաջնային։ Քրոնիկական խանգարումների ժամանակ, խորհուրդ է տրվում նախընտրությունը տալ այն խանգարմանը, որի ախտանիշները ավելի մաքուր են պահպանվում, մյուսի ախտանիշների բացակայության դեպքում։

Պատահական պանիկ ատակաները (F41.0) կամ թեթև ֆոբիկ ախտանիշները (F40) խոչընդոտ չեն հանդիսանում ՕԿԽ ախտորոշման համար։ Սակայն օբսեսիվ ախտանիշները, որոնք զարգանում են շիզոֆրենիայի, Ժիլ դե լա Տուրետտի համախտանիշի կամ օրգանական հոգեկան խանգարումների առկայության դեպքում, գնահատվում են որպես այդ վիճակներիմի մաս։

Նկատվում է, որ չնայած որ օբսեսիաներն ու կոմպուլսիաները սովորաբար գոյություն ունեն, մպատակահարմար է որոշել այդ ախտանիշների տիպից որևէ մեկը որպես գերիշխող, քանի որ դրանից կարող է կախված լինելթե ինչպես են հիվանդները հակազդում թերապիայի տարբեր ձևերին։

Բուժումը

Կպչուն վիճակների ժամանակակից թերապիան անպայմանորեն պետք է նախատեսի կոմպլեքս ներգործություն՝ հոգեթերապիայի համակցությունը ֆարմակոթերապիայի հետ։

Հոգեթերապիա

ՕԿԽ ժամանակ ամենաարդյունավետ հոգեթերապևտիկ մոտեցումը՝ կոգնիտիվ-վարքային հոգեթերապիան է։ Կոգնիտիվ-վարքային թերապիայով ՕԿԽ-ի բուժման գաղափարը առաջ է քաշել ամերիկացի հոգեբույժ Ջեֆֆրի Շվարցը։ Նրա կողմից մշակված մեթոդիկան թույլ է տալիս պացիենտին դիմակայել ՕԿԽ-ին, փոփոխելով կամ պարզեցնելով «ծեսերի» գործընթացը, բերելով այն մինիմումի։ Մետոդիկայի հիմքում՝ պացիենտի կողմից հիվանդության գիտակցումն է և դրա ախտանիշներին քայլ առ քայլ դիմադրելը։

Ջեֆֆրի Շվարցի՝ «Չորս քայլերի» մեթոդը

Ըստ Ջեֆֆրի Շվարցի «Չորս քայլերի» մեթոդի, անհրաժեշտ է բացատրել հիվանդին թե նրա մտավախություններից որոնք են հիմնավորված և որոնք են առաջացել ՕԿԽ-ի արդյունքում։ Պետք դրանց միջև սահման գծել, բացատրելով հիվանդին, թե ինչպես այս կամ այն իրավիճակում իրեն կպահեր առողջ մարդը (լավ կլինի, եթե որպես օրինակ ծառայի մի մարդ, որը պացիենտի համար հեղինակություն է հանդիսանում)։ Որպես լրացուցիչ գործիք կարող է կիրառվել «մտքի կանգնեցման» մեթոդը։

Իր «Brain lock: Free yourself from obsessive-compulsive behavior» գրքում, Շվարցը պնդում է, որ ՕԿԽ-ն հանդիսանում է կենսաքիմիական դիսբալանսի արդյունք, որը «կողպում է» գլխուղեղի ֆունկցիաները՝ օբսեսիվ-կոմպուլսիվ ռեժիմում և որ ՕԿԽ-ն հնարավոր է ինքնուրույն բուժել, կատարելով 4 քայլ՝

Վերանշանակել (վերանվանել «relabel») կպչուն մտքերն ու կոմպուլսիվ դրդումները որպես հենց կպչուն գաղափարներ և կոմպուլսիաներ այլ ոչ թե դրանց անվանել իրական մտքեր։ Այս փուլում կարող է օգնել ներքին «անաչառ և ինֆորմատիվ դիտորդի» («the impartial and well-informed spectator») զարգացումը, այսինքն հնարավորությունը նայել սեփական մտքերին և դրդապատճառներին «կողքից»։
Վերաիմաստավորել («reframe», «reattribute») կպչուն մտքերը որպես՝ ՕԿԽ-ի կողմից ստիպված գլխուղեղի աշխատանքի խանգարումներ։ Այս փուլում անհրաժեշտ է առանձնացնել կպչուն մտքերը, հարկադրումները և դրանց ներքին ֆաբուլան՝ իրականության ու անհրաժեշտության հատկանիշներից։
Ջանալ մի որոշ ժամանակ վերաֆոկուսանալ («refocus») օգտակար, արդյունավետ գործունեության վրա, նույնիսկ եթե կպչուն մտքերը ու դրդումները անհանգստացնում են։
Վերաարժեվորել («revalue») կպչունությունները, որպես Ձեր կյանքում օգտակար նշանակություն չունեցող։

1 և 2 քայլերը կատարելու ժամանակ կարող են օգտակար լինել երկու լրացուցիչ սկզբունքներ՝

Կանխագուշակում («anticipate»)։ Դա նշանակում է չզարմանալ այն բանի վրա, որ կպչունությունները, ինչպիսի բնույթ էլ չունենան, կարող են առաջանալ օրվա մեջ բազմաթիվ անգամներ։ Գիտակցելով դա, երբ դրանք հայտնվում են, ավելի հեշտ կլինի արագ դրանց վերանշանակել (վերանվանել «relabel»)։ Այդպիսով միաժամանակ տեղի կունենա դրանց վերարժևորումը («revalue»)։
Հիվանդության առկայության ընդունումը («accept»), բայց ոչ դրա հետ համաձայնումը, ոչ «կպչուն սյուժեի» ընդունումը։ Պրոբլեմի ընդունումը՝ դա արդեն հասկացում է, որ կպչուն մտքերը ու դրդումները, անձի մաս չեն հանդիսանում այլ միայն գլխուղեղի մասերի միջև եղած կոմունիկացիայի խաթարման արդյունք են։

Էքսպոզիցիա և նախազգուշացում

Որոշ հեղինակների կարծիքով, ՕԿԽ-ի ժամանակ ավելի արդյունավետ վարքային թերապիայի ձև է՝ էքսպոզիցիաներն ու զգուշացումները։ Էքսպոզիցիայի իմաստը կայանում է նրանում, որ պացիենտին դնեն իրավիճակի մեջ, որը օբսեսիաների հետ կապված դիսկոմֆորտ է գրգռում։ Միաժամանակ, պացիենտին հրահանգներ է տրվում, թե ինչպես դիմադրի կոմպուլսիվ ծեսերի կատարմանը՝ հակազդման կանխարգելում։ Շատ հետազոտողների կարծիքով, պացիենտներից շատերը, թերապիայի այս ձևից հետո հասնում են կայուն կլինիկական լավացման։ Ռանդոմացված հսկելի հետազոտությունները ցույց են տվել, որ թերապիայի այս ձևը գերազանցում է մի շարք այլ միջամտություններին, ներառած պլացեբո պրեպարատները, ռելաքսացիան և տագնապի կառավարման հմտությունների թրեյնինգը։

Ի տարբերություն դեղորայքային թերապիայի, որի չեղարկումից հետո, օբսեսիվ-կոմպուլսիբ խանգարման ախտանիշները սովորաբար սրանում են, վարքային հոգեթերապիայի օգնությամբ ստացած արդյունավետությունը պահպանվում է մի քանի ամիս, և նույնիսկ տարի։ Սովորաբար կոմպուլսիաները ավելի լավ են տրվում հոգեթերապիայի քան օբսեսիաները։ Վարքային հոգեթերապիայի ընդհանուր արդյունավետությունը մոտավորապես համեմատական է դեղորայքային թերապիայի հետ և կազմում է 50-60%, սակայն շատ պացիենտներ հրաժարվում են մասնակցել այդ թերապիային՝ տագնապի ուժեղացման վախից։

Կիրառվում է նաև խմբային, ռացիոնալ, հոգեկրթական (պացիենտին սովորացնում են շեղվել այլ խթանիչների, որոնք թեթևացնում են տագնապը), ավերսիվ (կպչունությունների ի հայտ գալու ժամանակ ցավային խթանիչների կիրառումը), ընտանեկան և հոգեթերապիայի այլ ձևեր։

Հոգեվերլուծությունը կարող է օգնել խանգարումների միայն մի որոշակի ասպեկտի դեպքում։ Որոշ հոգեբաններ և հոգեբույժներ համարում են, որ հոգեդինամիկ թերապիան, հոգեվերլուծական թերապիան, հիպնոթերապիան և տրազակցիոն վերլուծությունը անօգուտ են ՕԿԽ-ի բուժման ժամանակ։

Պրոֆիլակտիկա

Առաջնային հոգեպրոֆիլակտիկա՝

Աշխատավայրում և կենցաղում հոգետրավմատիկ ազդեցությունների կանխումը։
Յաթրոգենիաների և դիդակտոգենիաների կանխում (երեխայի ճիշտ դաստիարակում, օրինակ, նրան չներշնչել իր թերարժեքության կամ գերադասության մասին կարիքներ, չծնել նրա մոտ խոր վախի և մեղքի զգացումներ, «կեղտոտ» արարքներ կատարելու ժամանակ, ծնողների միջև առողջ հարաբերություններ)։
Ընտանեկան կոնֆլիկտների կանխում։

Երկրորդային հոգեպրոֆիլակտիկա (ռեցիդիվների վերացում)՝

Հոգետրավմատիկ իրավիճակների նկատմամբ հիվանդների վերաբերմունքի փոխում, զրույցների (բուժում համոզելով), ինքնաներշնչում և ներշնչում։ Դրանց բացահայտման դեպքում ժամանակին իրականացվող բուժումներ։ Պարբերաբար դիսպանսերիզացիաների իրականացում։
Սենյակում՝ լուսավորության և վառության մեծացման նպաստում՝ հանեք վարագույրները, օգտագործեք վառ լուսավորություն, օրվա լույս ժամանակը օգտագործեք մաքսիմալ, լուսաբուժություն։ Լույսը խթանում է սերոտոնինի արտադրությանը։
Ընդհանուր ամրացնող վիտամինային թերապիա և բավարար քուն։
Դիետոթերապիա (լիարժեք սնունդ, վրաժարում սուրճից և ալկոհոլային խմիչքներից, մենյուի մեջ պետք է ներառել տրիպտոֆանի (ամինաթթու, որից ձևավորվում է սերոտոնինը) բարձր պարունակությամբ մթերքներ՝ արմավ, բանան, սալոր, թուզ, լոլիկ, կաթ, սոյա, սև շոկոլադ)։
Այլ հիվանդությունների՝ էնդոկրին, սիրտ-անոթային, գլխուղեղի անոթների աթերոսկլերոզի, չարորակ նորագոյացությունների, երկաթի և B12 վիտամինի դեֆիցիտային անեմիայի ժամանակին և ադեկվատ բուժում։
Պարտադիր խուսափում հարբեցողության և մանավանդ ալկոհոլիզմի, թմրամոլության և տոքսիկամոլության առաջացումից։ Ալկոհոլային խմիչքների ոչ ռեգուլյար, փոքր դոզաներով օգտագործումը ազդում է սեդատիվ, այդ պատճառով էլ կարող է ռեցիդիվ գրգռել։ «Թեթև թմրանյութերի», օրինակ մարիխուանայի օգտագործման ազդեցությունը ՕԿԽ-ի ռեցիդիվի վրա ուսումնասիրված չէ, այդ պատճառով էլ ավելի լավ է դրանցից խուսափել։

Վերը նշվածը վերաբերվում էր ինդիվիդուալ հոգեպրոֆիլակտիկային։ Սակայն անհրաժեշտ է հաստատությունների և պետության մակարդակում կատարել սոցիալական հոգեպրոֆիլակտիկա՝ կենցաղային և աշխատանքային պայմանների առողջացում։

Կանխատեսում

ՕԿԽ-ի համար ավելի բնորոշ է քրոնիզացիան։ Հիվանդության էպիզոդիկ առաջացում և լիակատար առողջացում հանդիպում է չափազանց հազվադեպ (սուր դեպքերը կարող են ռեցիդիվ չունենալ)։ Շատ հիվանդների մոտ, հատկապես արտահայտման մեկ տիպի զարգացման ու պահպանման ժամանակ (արիֆմոմանիա, ձեռքերի ծիսական լվացում), հնարավոր է երկարատև ստաբիլ վիճակ։ Այդպիսի դեպքերում նկատվում է հոգեպաթոլոգիական նախանշանների հետզհետե փափկացում և սոցիալական ռեադապտացիա։

Թեթև ձևերում, հիվանդությունը, որպես օրենք անցնում է ամբուլատոր մակարդակում։ Արտահայտումների հետադարձ զարգացումը սկսում է բացահայտման պահից հետո 1-5 տարի հետո։ Կարող են մնալ աչ արտահայտված նախանշաններ, որոնք էականորեն չենք խախտում կենսագործունեության ընթացքը, բացառությամբ աճած սթրեսի փուլերից կամ իրավիճակների, որի ժամանակ զարգանում է ուղեկցող խանգարում, օրինակ դեպրեսիա։

Ավելի ծանր և բարդ ՕԿԽ-ները՝ կոնտրաստ պատկերացումներով, բազաթիվ ծեսերով, վարակվելու, կեղտոտվելու, սուր առարկաների ֆոբիաներով բարդացած և իհարկե այդ ֆոբիաների հետ կապված կպչուն պատկերացումներով կամ հակումներով, ընդհակառակը, կարող են կայուն լինել բուժման նկատմամբ, կամ ունենալ ռեցիդիվության մեծ հակվածություն՝ 50-60% առաջին 3 տարվա ընթացքում, պահպանվող, չնայած ակտիվ թերապիայի, խանգարումներով։ Այդ վիճակների հետագա վատացումը վկայում է ընդհանուր առմամբ, հիվանդության հետզհետե բարդացման մասին։ Այդ դեպքում օբսեսիաները կարող են հակված լինել լայնանալ։ Դրանց ուժեղացման հճախ հանդիպող պատճառ է՝ կամ հոգետրավմատիկ իրավիճակի վերականգնումը, կամ օրգանիզմի թուլացումը, գերհոգնածությունը ու երկարատև քնի խանգարումները։

Փորձեր են արվում, հասկանալ, թե որ պացիենտներին է անհրաժեշտ երկարատև թերապիան։ Դեպքերի, մոտավորապես երկու երրորդում, ՕԿԽ-ի թերապիայի ժամանակ, լավացումը ունենում ենք 6 ամսից, մինչև 1 տարի ժամկետներում, ավելի հաճախ այդ շրջանի վերջերում։ Դեպքերի 60-80%-ում, վիճակը ոչ թե ուղղակի լավանում է, այլ պրակտիկորեն առողջացում է տեղի ունենում։ Եթե հիվանդությունը ձգվում է մեկ տարուց ավելի, ապա նրա ընթացքում նկատվում են տատանումներ՝ սրացման փուլերը ընդհատվում են ռեմիսիայի փուլերով, որոնք կարող են ձգվել մի քանի ամսից մինչև մի քանի տարի։ Կանխատեսումներն ավելի վատ են, եթե խոսքը գնում է հիվանդության բարդ ախտանիշներով անանկաստ անձի մասին, կամ եթե հիվանդի կյանքում առկա է անընդհատ սթրես։ Ծանր դեպքերը կարող են արտակարգ կայուն լինել, օրինակ, ՕԿԽ-ով հոսպիտալիզացված հիվանդների հետազոտության արդյունքում բացահայտվել է, որ նրանցից երեք քառորդի մոտ, ախտանիշները մնացել են անփոփոխ նույնիսկ 13-20 տարի անց։ Այդ պատճառով էլ հաջող դեղորայքային բուժումը անհրաժեշտ է շարունակել 1-2 տարի, նախկան դեղորայքի չեղարկման դիտարկումը և ֆարմակոտերապիայի դադարեցումը անհրաժեշտ է մանրակրկիտ դիտարկում կատարել իսկ պացիենտներից շատերին խորհուրդ է տրվում շարունակել բուժումը որևէ ձևով։ Տվյալներ կան, որ հոգեթերապիան կարող է ավելի երկարատև արդյունքի բերել քան որոշ՝ սերոտոնինի հետադարձ գրավման սելեկտիվ ինգիբիդորներ, չեղարկումից հետո։ Ապացուցված է նաև, որ մարդիկ, որոնց վիճակի լավացումը հիմնված է միայն դեղորայքային թերապիայի վրա, դեղորայքի չեղարկումից հետո հակված են ռեցիդիվների։

Առանց բուժման, ՕԿԽ ախտանիշները կարող են աճել մինչև այն աստիճանի, որ ազդելով պացիենտի կյանքի վրա խաթարեն նրա աշխատելու և կարևոր փոխհարաբերությունների պահպանելու ունակությունները։ ՕԿԽ-ով հիվանդներից շատերի մոտ առաջանում են ինքնասպանության մասին մտքեր։

ՕԿԽ-ի առանձնահատուկ ախտանիշները հազվադեպ են վերաճում՝ ֆիզիկական խանգարումների զարգացման։ Ամեն դեպքում, այնպիսի ախտանիշները, ինչպիսիք են կոմպուլսիվ ձեռքերի լվացումը, կարող են բերել մաշկի չորության և նույնիսկ վնասվածքների իսկ կրկնվող տրիխտիլլոմանիան՝ պացիենտի գլխի վրա վերքի կեղանքների առաջացմանը։

Սակայն ընդհանուր առմամբ, ՕԿԽ-ն համեմատած այլ էնդոգեն հոգեկան հիվանդությունների, ինչպես և բոլոր նևրոզները, ունի բարեհաջող ընթացք։ Չնայած միևնույն նևրոզի բուժումը, տարբեր մարդկանց մոտ կարող է խիստ տարբեր լինել, կախված պացիենտի սոցիալական, մշակույթային և ինտելեկտուալ մակարդակից, նրա սեռից ու տարիքից։ Այսպես, համեմատաբար ավելի հաջող արդյունքներ են լինում 30-40 տարեկան պացիենտների մոտ, կանանց և ամուսնացած տղամարդկանց մոտ։

Երեխաների և դեռահասների մոտ, ՕԿԽ-ն, ընդհակառակը, ավելի կայուն է այլ հուզական խանգարումներից և նևրոզներից ու առանց բուժման, 2-5 տարի հետո նրանց շատ փոքր քանակն է լիարժեք առողջանում։

Օբսեսիվ կոմպուլսիվ խանգարումներ ունեցող երեխաների 30%-ից 50%-ը, շարունակում են ունենալ դրա արտահայտված ախտանիշները ախտորոշումից հետո 2 և նույնիսկ 14 տարի անց։ Չնայած որ դեղորայքային բուժում անցածներից մեծամասնության մոտ դիտարկվում է կարճատև ռեմիսիա, սակայն լիարժեքորեն դրան հասնում է պացիենտների 10%-ից քիչը։ Այս հիվանդության ոչ բարենպաստ հետևանքների պատճառը հանդիսանում են՝ թերապիայի նկատմամբ թույլ առաջնային հակազդումը, անամնեզում առկա տիկային խանգարումները և ծնողներից մեկի մոտ եղած պսիխոխատիան։ Այսպիսով, օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարումը, երեխաներից շատերի համար հանդիսանում է լուրջ և քրոնիկական հիվանդություն։

Որոշ դեպքերում հնարավոր են վիճակներ, որոնք սահմանային են հանդիսանում նևրոզի ու անձի անակաստ խանգարման միջև, ինչին նպաստում են՝ ըստ պսիխասթենիկ տիպի անձի շեշտադրումը, անձի ինֆանտիլիզմը, սոմատիկ հիվանդությունը, երկարատև հոգետրավման, 30 տարեկանից բարձր տարիքը կամ երկարատև ՕԿԽ-ն որը զարգացել է 2 փուլով՝

Դեպրեսիվ նևրող (МКБ-9:300.4 / МКБ-10:F32.0, F33.0, F34.1, F43.21)։
Օբսեսիվ սահմանային վիճակ (ըստ Օ.Վ.Կերբիկովի)՝ օբսեսիաների, ֆոբիաների և ասթենիաների գերիշխմամբ։

Կոգնիտիվ (իմացական) ֆունկցիայի բնութագրիչը

2009 թվականի հետազոտությունը, որը առաջնորդվել է նեյրոհոգեբանական առաջադրանքների համակցությամբ, որպեսզի գնահատի կատարողական ֆունկցիաների հատուկ կենտրոնի 9 իմացական շրջանները, եկել է այն եզրահանգման, որ քիչ նեյրոհոգեբանական տարբերություններ են գտնվում ՕԿԽ-ով հիվանդ և առողջ մասնակիցների միջև, երբ հսկվել են ուղեկցող գործոնները։