Նայելով ամենին ոչ քո աչքերով,
Կթողնես քեզ առանց ճակատագրի և առանց իմացության։
Տեղի է ունեցել սա խոտհունձի ամենաթեժ ժամանակ։ Որոշեց Ֆյոդորը, վերջապես, ամուսնանալ Կատերինայի՝ հարևան աղջկա հետ, ով և գեղեցկությամբ էր առանձնանում բոլորից և խելք բաժանելիս Ատված նրան քիչ չէր տվել։
Հեռավոր կղզիներում, որոնց ափերը ողողում են անծայրածիր օվկիանոսի աղի ջրերը, շատ վաղուց գոյություն ուներ մի մեծ երկիր։ Նրա մեծությունը ոչ թե իր չափերի մեջ էր, այլ իմաստության, որը դարեդար թագավորում էր այդ երկրի արևի շոյած պտղաբեր հողերում։ Եվ խորհրդանիշ կար, որը այդ անմահ իմաստության մասին էր խոսում։ Այդ խորհրդանիշը – թագն էր։ Այն ձուլած էր ոսկուց, և նրա վրա պատկերված էր գունդուկծիկ եղած օձ։ Եվ այդ թագին արժանանում էր միայն ընտրյալը, ով այն դնելով իր գլխին կարող էր հպարտությամբ անվանվել՝ իմաստուն։
Ոսկին կուրացնում է, սերը կործանում է, երջանկությունը խլում է, կյանքը վերցնում է։
Ում մոտ հարստությունը հեշտությամբ է գալիս, նրան բարդ ճակատագիր է սպասվում։
Հին պատմություն է սա, բայց մարդիկ այն հիշում են։
Մի անգամ ստորերկրյա Թագուհին ցանկացավ որպես իր հավատարիմ ծառա ունենալ գեղատեսիլ Իլյաին։
Տաք ավազներ, կիզիչ արև և անդառնալի կործանում, ահա թե ինչ էր սպասում Ճամփորդին, ով գնում էր անապատով։ Ոչ մի կաթիլ ջրի, ոչ մի փշուր կերակուրի, ոչ մի կայծ հույսի։ Մահ – այն ամենուր էր՝ յուրաքանչյուր ավազահատիկի մեջ, յուրաքանչյուր շիկացած ճառագայթի մեջ և այդ հեռավոր ու հիմա արդեն անօգուտ երկնքում։ Բայց այդ պահին Խամփորդի առջև մի զարմանալի կին հայտնվեց՝ գեղեցիկ, վեհ, նրա մարմինը զարդարված էր թանկարժեք քարերով, իսկ նրա գլխին փայլփլում էր ոսկե թագը։
- Ո՞վ ես դու, - իրեն չհնազանդվող շուրթերով արտաբերեց Ճամփորդը։
Տեղի է ունեցել դա վաղուց։
Ապրում էր աշխարի երեսին մի սովորական տղա՝ Իգորը։ Սովորական արհեստ նա ուներ – նավակներ էր ձութապատում։ Սակայն իր գործը սիրում էր և ոչ մի բանի մասին այդքան ուժեղ չէր երազում, քան սեփական նավի, որով նա կկարողանար հեռավոր նավարկության գնալ։ Իգորը նույնիսկ վատ մակույք չուներ, չասենք նավերի մասին։ Իսկ ծովը նրան կանչում էր ալիքներով, ձգելով դեպի իր խորխորատ։ Էհ, եթե նրա կամքը լիներ, նա ուղղակի կգնար անորոշ ուղղությամբ ծովի ջրերով, ալիքներով,
Ոչ բոլոր գաղտնիքներն է պետք իմանալ, բայց լսել դրանց մասին չի խանգարի։
Երբեք մի հավատացեք պառավներին, ահա իմ խորհուրդը Ձեզ։ Ոչ մի պիսի՝ ոչ բարի, ոչ չար, ոչ կույր, ոչ էլ խուլ։ Պառավները միշ ստում են – ոչ մի ճիշտ խոսք։ Իսկ եթե նույնիսկ չստեմ, ապա այնքան կչափազանցացնեն, որ միևնույն է սուտ կլինի։ Ես սա նրա համար եմ ասում, որ այս պատմությունը հենց պառավները սիրում են վերապատմել և յուրաքանչյուրը իր ձևով։ Իսկ պատմությունը այսպիսին է։
Կան նաև ավելի լավ աշխարհներ, բայց դրանք քոնը չեն։
Ժամանակին պատմվում էր մի հանելուկային պատմություն։ Ասում էին, որ ինչ-որ տեղ գոյություն ունի մի զարմանահրաշ աշխարհ, որը կարելի է տեսնել կարմիր քարերի միջով, որոնց անվանում էին նաև «կարմիր արևի քարեր»։ Այդ աշխարհում ամեն բան անսովոր էր՝ և տները, որոնք գերաններից չէին այլ գունավոր փայլաքարերից էին կառուցված, և գետերի հատակը, որ շափյուղաներով էր լցված – ձեռքդ իջեցրու թափանցիկ ջրերի մեջ ու կապույտ քարը հանիր,
Նա, ով երկնքին է նայում – սեր է տեսնում, իսկ նա ով սեր է փնտրում – կյանքն է նկատում
Այ ասում են պատմությունները տարբեր են լինում։ Որոշները հնչում են այնպես, կարծես թե իրականում եղել է, իսկ մյուսները – միանշանակ հորինված են։ Սակայն ով այդպես է ասում, ով հակառակը։ Իսկ այ թե ում կարծիքն է իրական – յուրաքանչյուրն ինքն է առանձին-առանձին որոշում։
Այս պատմությունը հենց նրանցից է, որոնց մասին ասում են թե միանշանակ հորինված է,
Մի շտապիր վերցնել այն, ինչ դու ունես։
Ուշադիր եղիր, միգուցե քո հարստությունը շատ ավելի արժևոր է։
Աշխարհիս երեսին մի առասպել էր շրջում։ Այն պատմում էր մի անսովոր թռչնակի մասին – Մերիցայի սիրեցյալի։ Ցերեկը այդ թռչնակը աննկատ էր՝ թռչում էր, ծլվլում, փետուրները մաքրում, իսկ այ գիշերով թաքնվում էր նա մի թաքուն անկյունում և այնտեղ քնի մեջ ընկղմվելով,
Հարստությունը ուժեղներին է սիրում, իսկ կյանքը՝ ամուրներին։
Հին ժամանակներում, երբ մարդիկ մեզանից շատ բան գիտեին, մի նախանշան կար՝ փրկության տոնից հետո, խնձորները ուտում էին միայն երկու կեսի կիսելով, որովհետև հին հավատալիքը ասում էր՝ հասուն խնձորներում փնտրիր ադամանդե կորիզը։ Փոքր է այդ թանկարժեք քարը, բայց մեծ արժեք կարելի է նրա համար ստանալ։ Արժեք ոչ թե հասարակ մարդուց, այլ Մերիցայի ծառաներից։ Այդ պատճառով էլ մարդիկ ուշադիր էին խնձորների կորիզների նկատմամբ։
Արծաթե մանգաղիկ կգտնես – մի շնորհ ձեռք կբերես, մյուսը՝ կկորցնես։
Մի հին ամառվա ընթացքում է տեղի ունեցել այդ եզակի հրաշքը՝ երկնքից աստղեր էին ընկնում։ Ընկնում էին մեկմեկու ետևից։ Երկնքում լիալուսինն էր լուսավորվում, ու մեկ էլ կարծես մի ինչ-որ կախարդանքով նրա կեսը անհետացավ ու մնաց երկնքում միայնակ փայլելու սպիտակ կիսալուսինը։ Այ թե ինչ տարի էր, այ թե ինչ ամառ էր։ Մարդիկ դեռ երկար էին այդ իրադարձության մասին խոսում, իսկ հետո մոռացան՝ ինչ եղել է, անցել է – էլ ինչ հիշեն։ Միայն թե այդ ամենը հենց այնպես չէր։
Կգա չարը – կգնա բարին։
Իսկ երբ բարին գա – չարը կմնա…
Այ այսպես էին ասում իմաստուն մարդիկ։ Կային մարդիկ, որ հասկանում էին այդ խոսքերը, կային, որ դրանց մասին նույնիսկ մոռացել էին մտածել, ու կային, որ ընհանրապես չէին լսել։ Ու մեզ համար էլ դրանք այդքան կարևոր չեն, քանի որ պատմությունը բոլորովին այլ բանի մասին է։
Մի ընծան՝ երջանկություն է, մյուսը՝ անեծք, իսկ երրորդը՝ ճակատագիր։
Հին ժամանակներում մարդկանց պատմվում էր մի առասպել։ Չի կարելի ասել որ հորինված էր այն, բայց դե ճշմարտությանն էլ այնքան նման չէր։ Չնայած, որ դա էլ կարևոր չի։ Կարևոր է այն, որ մարդիկ հավատում էին այդ առասպելին, իսկ եթե հավատում էին, նշանակում է պատմողները չէին ստում։
Իսկ առասպելը պատմում էր այն մասին, որ տաս տարին մեկ, ստորգետնյա թագավորության ընդերքից,
Ինչ վերցնես, այն էլ կվերադարձնես։
Իսկ ինչ վերդարձնես, այն քեզ համար գտածո կդառնա։
Կան այնպիսի մարդիկ աշխարհիս երեսին, որ ոչ մի բանի պիտանի չեն՝ ոչ արտ վարելու, ոչ բերք հավաքելու, ոչ էլ փողով ապրելու։ Այդպիսի մարդիկ մի կողմի վրա են ապրում՝ կամ իրենց ցանկությամբ, կամ էլ մարդկանցից են ամաչում, դժվար է ասել։
Այս պատմությունը երկար ժամանակ փոխանցվել է բերանից բերան, իսկ հետո մոռացվել է։ Եվ իզուր չէ։ Քանի որ այս պատմությունը տեղի է ունեցել Էլիմեյե հին քաղաքում, որը շատ դարեր առաջ հիմնովին այրվել է։ Խոսում էին, որ դրա մեղավորը մի մոգ էր, Խաֆե անունով, ով այդպես էլ չհամակերպվեց այն բանի հետ, որ իրեն, մոգության մեջ գերազանցեց մի սովորական ատաղձագորձ։
Իսկ տեղի ունեցավ դա այսպես։
Հիմարին իմաստություն են սովորեցնում։
Խելացին դրան հասնում է ինքը։
Այնպես ստացվեց, որ Ստեփանը լսեց մի հետաքրքիր պատմություն, թե ինչ-որ տեղ անտառում, մի աննկատ վայրում, գանձ է թաքցրած։ Միայն թե այդքան էլ հեշտ չէ այդ վայրը գտնել, իսկ գանձերը ստանալն ավելի բարդ է։
Վաղուց է այն եղել։ Այն հին ժամանակներում, երբ կախարդները դեռ աշխարհի վրա չէին տեղափոխվել։ Ապրում էր աշխարհում մի աղջիկ՝ Յուրուդը։ Սիրտ ուներ աղջիկը բարի, հոգի մաքուր, ու մեղմաբարո բնավորություն։ Կամայական մարդ կարող էր նրան նեղացնել, միայն թե վախենում էին մարդիկ Յուրուդի հորից՝ անվանի կախարդից։
Եվ սիրահարվեց Յուրուդը մի տղայի, ով հարևանությամբ էր ապրում։ Նրա անունն էր Իգնատ։
Տիեզերքում զարհամանահրշա բաներ են տեղի ունենում, երբեմն նույնիսկ հավատալ հնարավր չէ, թե ինչ է տեղի ունենում։
Գոյություն ունի մի մեծ ու շատ հեռավոր՝ Գրքի համաստեղությունը։ Այո, նա հենց այդպես է անվանվում ու նման է այն բացված գրքի և նույնիսկ թերթերը, այդ համաստեղությունում թերթվում են յուրաքանչյուր հարյուր տիեզերական տարին մեկ։ Իսկ այդ Գրքում, ծնվում ու ապրում են մանրիկ աստղիկներ, որոնցից յուրաքանչյուրը, մեծանալով, երազում է միայն մի բանի մասին՝
Մի մոռացված երկրում, շատ հարյուրամյակներ առաջ ապրում էր երիտասարդ արքայազն Սեկարը։ Սեկարը վատ բնավորություն ուներ, անդաստիարակ էր, կոպիտ, գոռոզ։ Իսկ ազատ ժամանակը նա անց էր կացնում անվերջ տոնախմբություններով ու պարերով։ բայց ամենից շատ Սեկարը սիրում էր շրջապատին պահել վախի մեջ, որ սրտում դող ունենան, որ ծնկները դողային։
- Այ թե ինչում է մեծությունը, - ուրիշների վախից բավականություն էր ստանում Սեկարը։
Աշխարհի երեսին ապրում էր որբուկ Ալյոնան։ Ոչ ոքի նա պետք չէր։ Տուն նույնիսկ խեղճը չուներ։ Ապրում էր Ալյոնան մի պառավի մոտ։ Բարի պառավ էր, քնքուշ, վերջին կտորը որբուկին էր տալիս։ Բայց դե արդեն երեք օր է ինչ մահացել էր։ Իսկ տանը, նրա որդին է հայտնվել ու Ալյոնային վռնդում է։ Ասում է՝
- Ես ընտանիք ունեմ՝ մեզ ապրել է պետք։ Իսկ դու արդեն մեծ ես՝ քո կյանքը ինքդ կազմակերպիր։
Այսպես որբուկը, մեն մենակ մնաց։ Ուր գնա՝ չգիտի։ Ումից օգնություն խնդրի՝ գաղափար չունի։
