Իսկ քո ուժը կարմիր արևի ուժի հե՞տ էր։
Այն հին ժամանակներում, որի մասին հիմա նույնիսկ չեն էլ հիշում, մարդկանց մեջ մի պատմություն էին պատմում՝ թե ոչ թե մի արև է մարդկանց լուսավորում այլ երկուսը։ Մի արևը կարմիր է։ Նա առաջին է ծագում։ Իսկ նրա հետևից երկնակամար է գլորվում երկրորդը՝ ոսկեգույնը, մեզ բոլորիս հայտնի, բոլորին ծանոթ արևը։ Կարմիր արևը ամենաուժեղն է ու տաքը, և միայն արևածագին է հնարավոր տեսնել նրա միայն ծայրը։ Միայն մի պահ է նա երևում ու անմիջապես թաքնվում է ոսկեգույն արևի ետևում։
Մութ անտառներում, խիտ անտառներում բարձր եղևնիների ու դարավոր կաղնիների մեջ երկչոթ հասնում են վառ արևի ճառագայթները։ Ժողովրդի մեջ ասում են՝ «Երբ արևը լուսավորում է ծառերի ու սոճիների արանքով՝ դա Անտառակյացն է իր կնոջ, Սվեսլավայի հետ գուրգուրվում»։ Եվ այսպիսի առասպել են պատմում։
Հին ժամանակներում, բոլոր անտառների պատասխանատուն Անտառակյացն էր։
Հին Ակիորատա քաղաքում կա մի ոչ շատ խոր գետ։ Ժամանակին, այդ գետը անվանում էին Լուսնային Գետ կամ ինչպես ասում էին հին մարդիկ՝ «Նորիոկո»։ Սակայն մի պատմությունից հետո, որը տեղի է ունեցել մի քանի հարյուր տարի առաջ, այդ գետը սկսեցին անվանել Ամաշի, ինչ նշանակում է «Գիշերային Արքայադստեր Գետ»։
Ահա այն պատմությունը։
Նա գաճաճ էր։ Սովորական, ոչ մի բանով չառանձնացող մի փոքրիկ մարդ։ Նա ապրում էր բոլորի պես՝ արթնանում էր լուսաբացին, զբաղվում էր իր գործերով, ինչ-որ բանի մասին երազում էր, ինչ-որ բանի ձգտում։ Բայց ամեն անգամ, դուրս գալով մարդկանց մեջ, այնտեղ, իր տան սահմաններից դուրս, նա դառնում էր մի անօգնական փոքրիկ մարդ, ով վախից դողում է մոտալուտ ծաղրի պոռթկման սպասումից։
- Գաճաճ, - գոռում էին երեխաները։
«Երբ ավազները լռում են՝ խոսում է քամին»
Ժամանակին աշխարհիս երեսին ապրում էր մի զարմանալի մարդ – ուսուցիչ՝ աստծուց։ Ով էլ որ գալիս էր նրա մոտ, նա յուրաքանչյուրի մոտ կարողանում էր գտնել և զարգացնել հոյակապ գիտելիքներ և ընդունակություններ։
- Մի՞թե այդպես լինում է, - վերջապես նա հարցրեց մի ծերունու։
Մի անգամ եկավ Թայշին Չորս Վիշապների մոտ, որոնք դարեր շարունակ ապրում էին միմյանց հետ խաղաղ և համաձայնությամբ։ Կապույտ Վիշապը՝ Մեծ Ուժի պատասխանատուն էր։ Դեղին Վիշապը՝ Գիտելիքների պատասխանատուն էր։ Սպիտակ Վիշապը մարմնավորում էր Հոգի։ Իսկ Կարմիր Վիշապը միավորում էր նրանց բոլորին և անվանվում էր Կյանք։
— Ինչու՞ ես այցելել մեզ, երիտասարդ, — հարցրեցին Վիշապները Թայշիին։
Այս պատմությունը վաղուց է եղել։ Սակայն Սեվ Կախարդի կախարդությունն առ այսօր գործում է։ Իսկ տեղի է ունեցել այն՝ այսպես։
Աշխարհիս երեսին մի լավ տղա էր ապրում։ Նրա անունն էր Վասիլի։ Տղան ոչնչով աչքի չէր ընկնում՝ աշխատում էր, սիրում էր կուշտ ուտել և կուշտ քնել։ Միայն թե անչափ գեղեցիկ էր, ոչինչ չես ասի։ Այ նայում ես նրան ու աչքդ չես կարողանում նրանից կտրել։ Բայց այս անբախտը այդպես էլ ամուսնացած չէր և իրեն ոչ մի կերպ չէր կարողանում կին ընտրել։
Հեռու հեռավոր երկրում, մոռացված հողերի վրա հանգչում է իր ժամանակի մի ստեղծագործություն՝ թանկարժեք թագը։ Նրա կեսը ոսկուց էր պատրաստված իսկ մյուս կեսը՝ արծաթից։ Ոսկյա մասը զարդարած էր սաթերով, իսկ արծաթյա մասը՝ սև ադամանդներով էր փայլում։ ԵՎ ով այդ թագը կհագնի՝ իշխանություն կունենա։ Սակայն այդ ընթացքում մի բան կկորցնի՝ գույները չի կարողանա այլևս տարբերակել։ Ամեն բան միայն սևուսպիտակ գույների մեջ կտեսնի։
Եվ նույնիսկ չնայած դրան, շատերն էին ուզում տիրանալ այդ թագին։
Մի մոռացված երկրում, Գաֆարիայում, ժամանակին, մի հազար տարի առաջ ապրում էր մի պատանի ում անունն էր Վարմեյ։ Վարմեյը հասարակ, ոչ մի բանով չառանձնացող պատանի էր՝ ոչ շատ գեղեցիկ էր, ոչ շատ խելացի, մի փոքր ցվրված էր և չափազանց անհաջողակ։ Ինչ ուզենար անել, նրա մոտ շատ վատ էր ստացվում՝ նրա տնկած ծաղիկները միշտ արագ չորանում էին, հավաքած ցորենը՝ փտում էր իսկ նրա պատրաստած սեղաններն ու աթոռները՝ կոտրվում ու փլվում։
- Ախ, - Վարմեյին նայելով հոգոց էին քաշում տեղացիները՝ Գաֆարացիները,
Կրիան վեճի բռնվեց Ագռավի հետ արևի մասին։
- Արևը միշտ է լուսավորում է, - գոռում էր Կրիան։
- Արևը, քեզ պես, հիմար, թաքնվել է կարողանում, - տաքանում էր Ագռավը։ Ինչպե՞ս կբացատրես, որ գիշեր է լինում։
- Ինքդ ես հիմա թռչուն, չէր նահանջում Կրիան։ Գիշեր չկա։
Փնտրիր ու գտիր նրա հարստությունը՝ կերջանկանաս
կյանքին կխաբես, բայց ճակատագիրը չես խաբի։
Շատ տարիներ ե անցել այն ժամանակից, երբ երկրի վրա նենգ Թագուհու մասին լեգենդներ էին պատմում, ով դարեր ի վեր ապրում էր անդրերկրում, պահպանելով և լրացնելով ընդերքը անհամար հարստությամբ՝ թանկարժեք քարերով։
Այգիները ծաղկում են,
Ժամանակը լցված է սպասումով,
Կյանքը հոսում է մատերի արանքով,
Հավատարմությամբ է սպասումը զարդարված,
Ինչպես թերթիկներով է զարդարված երկիրը։
Ամառ, Աշուն, Ձմեռ, Գարուն... և նորից Ամառ։
Կապույտ, դեղին, սպիտակ, կարմիր ծաղիկները
Ձյուներով, կաթիլներով, լույսով են պատված,
Լցվում են հողին,
Եվ սիրտն իմ սպասում է քեզ։
Ամռանը, Աշնանը, Ձմռանը, Գարնանը...
Եվ կրկին Ամռանը...
Այս լեգենդը եկել է հեռու ժամանակներից։ Շատ վաղուց, աշխարհի երեսին ապրում էր մի աղջիկ, Մանամի անունով։ Սիրում էր նա մեծ զորական Քաթաշիին։ Եվ հավատում էր նա, որ ապագայում նրանց երջանիկ ապագա է սպասում։ Սակայն երկիրը ծածկվեց պատերազմների սև մշուշով։
- Ես պետք է լքեմ քեզ, սիրելիս, - ասաց Քաթաշին։ - Իսկ դու սպասիր ինձ։ Ես կվերադառնամ։
- Ե՞րբ կվերադառնաս։
- Երբ կդադարեն ծաղկել իմ այգու ծառերը։ Ես շատ ծառեր եմ տնկել, նրանք քեզ կհուշեն իմ վերադարձի մասին։
Մեծ զորական Քաթաշին գնաց։
Հենց նա կորավ լացող Մանամիի հայացքից, նրա այգում ծառերը ծաղկեցին։ Եվ գեղեցիկ էին ծառերի ճյուղերը՝ ինչպես արյան կաթիլներ ալ կարմրում էին բացվող ծաղիկները։ Գարուն եկավ։
Շուտով կարմիր ծաղիկները թափվեցին, իսկ ծառերը ծաղկեցին երկնագույն ծաղիկներով՝ ինչպես աստղերը ամառային երկնքում։ Սակայն այս ծաղիկներն էլ թափվեցին իսկ ծաղերը դեղնեցին նրանց ճյուղերի վրա բացված դեղին ծաղիկներից։ Աշուն եկավ։ Վերջապես ծառերը սպիտակեցին՝ ձմեռ եկավ։ Իսկ այգիները շարունակում էին ծաղկել։ ՍՊիտակ ծաղիկները թափվում էին գետնին և կորում խոր ձների մեջ։
Այսպես անցավ տարին՝ տարու հետևից։ Այգիները ծաղկում էին։ Կարմիր, երկնագույն, դեղին, սպիտակ ծաղիկները զարդարում էին բարակ ճյուղերը։ Ամեն օր այգի էր գալիս Մանամին, սպասումով, որ ծառերը վերջապես կդադարեն ծաղկել։ Եվ ահա մեկ անգամ, առավոտյան այգի շտապող Մանամին տեսավ, որ բոլոր կարմիր թերթիկները թափվել են ծառերից, իսկ դրանց փոխարեն սվսվում էին նրանք կանաչ տերևներով։ Երջանիկ, վազեց Մանամին ճանապարհի վրա և տեսավ իր մոտ վերադարձող սիրելի Քաթաշիին։
Եվ առ այսօր մարդիկ հավատում են, որ հենց այգիները ծաղկում են, նշանակում է ինչ-որ մեկը հավատարմություն պահպանելով, սիրելիին է սպասում։
ԱՎԱ ԱՐԴՈ
Ավերակների տակ մի հինավուրձ տաճար կար։ Հարյուրամյակներ առաջ այդ տաճարում աղոթքներ էին հնչում։ Սակայն անցավ ժամանակ, իսկ այն, ինչպես հայտնի է անողոք է ամեն ինչի նկատմամբ, տաճարը փլվեց և նրա տեղում հիմա մահացած քարեր էին հանգչում։
Այդ վայր եկան մի անգամ երկու օտարական և սկսեցին վիճել։ Օտարականներից մեկը ասում էր՝
- Ես միայն քարեր եմ տեսնում և բացի քարերից այլևս ոչինչ։
«Ախ, ինչքան երջանիկ եմ ես», - ինքն իրեն կրկնում էր Ալյոնան, հմայվելով լուսնով, որը դանդաղ լողում էր արծաթյա ամպերի միջով։ Իսկ այլ կերպ Ալյոնան մտածել չէր էլ կարող, քանի որ նա իրականում՝ ամենափջանիկն էր աշխարհում։ Բոլորը նրան սիրում էին, բոլորը ուրախ էին նրան հյուրընկալել, նա իր տունն ուներ, հիմա էլ պատրաստվում էր ամուսնանալ, և նրան ամենագեղեցիկ ու խելացի փեսացուն էր բաժին ընկել։ Ամեն բան նրա մոտ լավ էր – բան չես ասի։
- Լավ է, լավ, երբ ճշմարտությունը չգիտես,
Դա եղել է վաղուց։ Հիմա արդեն ոչ ոք չի հիշի թե որ տարում կամ որ դարում է դա եղել։ Ապրում էր աշխարհի երեսին մի գեղեցիկ աղջիկ՝ Ալյոնան։ Բավականին լավ աղջիկ էր նա։ Լինում էր, արևին էր նայում – արևն ավելի վառ էր լուսավորում։ Աստղերին էր նայում – աստղերն ավելի վառ էին թարթում։ Իսկ երբ ժպտում էր – մռայլ օրը պայծառանում էր։ Աղջիկ չէր, այլ հեքիաթ։
Սակայն այնպես պատահեց, որ նա Օրգու կախարդի աչքին ընկավ։ Շատ պիղծ էր նա, ինչպես արտաքինով, այնպես էլ հոգով։ Եվ շարունակ ուզում էր մարդկանց վատություններ անել։
Մի Մարդ որոշեց իր գլխին մի պարկ հագցնել և այդպես ապրել։ Շրջապատող մարդիկ նրան չէին հասկանում, միայն մատը՝ քունքի մոտ պտտում էին, կարծես ասելով թե խելքը թռցրել է։ Սակայն պարկի շնորհիվ, այդ Մարդը, դա չէր տեսնում։
Նրան հարցնում էին՝ թե ինչու՞ է նա դա արել, ինչու՞մ է դրա իմաստը։ Մարդը պատասխանում էր, որ ի շնորհիվ պարկի, նա դադարել է ուշադրություն դարձնել բոլորի վրա, ով պատահում է նրան իր ճանապարհին։
Մի փոքրիկ գյուղում մի տղա էր ապրում։ Տղան՝ ինչպես տղա լիներ, միայն թե շուրջ բոլորին նա տարօրինակ էր թվում։ Կարծես թե և գործ ուներ, և խելացի էր, և արտաքուստ հաճելի էր։ Բայց այ ինչ-որ բան նրա հետ այնպես չեր։ Նա ինքն էլ էր դա զգում, բայց հասկանալ, թե ինչը այնպես չէ, չէր կարողանում։ Այ այդպես էլ ապրում էր միայնակ, առանց ընկերների, առանց սիրած աղջկա, առանց որևէ մի հույսի։ Երեկոյան, պատահում էր, նա նստում էր իր շքամուտքին և գլուխ էր կոտրում այն բանի վրա, որ հասկանար, թե ինչպիսին էր նա, եթե բոլորի նման չի։ Եվ հավանաբար դեռ երկար գլուխ կկոտրեր, եթե չմտածեր, որ ժամանակն է գնալ տեղի բժշկողի մոտ։
Մի փոքրիկ քաղաքում կար մի բարձր բլուր։ Այդ բլրի վրա աճում է մի անսովոր ծառ՝ նրա բնին փաթաթված է մի երկորդ ծառ՝ սև, մահացած, չոր։ Հնաբնակները, այդ ծառը անվանում են «Փրկող» և այսպիսի առասպել են պատմում։
Շատ վաղուց, աշխարհի երեսին ապրում էր Մարգա կախարդը։ Շատ նողկալի էր նա։ Չէ, ինքը իրականում այնպիսի գեղեցկուհի էր, որ դեռ փնտրել ա պետք՝ սևաչյա, կարմրաթուշ, կարմիր շուրթերով իսկ ծամը՝ գոտկատեղին էր հասնում։ Իսկ այ այդ կախարդի բնավորությունը՝ աստված մի արասցե։
Շատ վաղուց է դա եղել։
Մեծ զորական Իգորը, ձայն տվեց բոլոր քաղաքներին և իշխանություններին, թե հարսնացու է փնտրում։
- Այ կվերադառնամ պատերազմից, - ասում էր նա, - հարսնացու կընտրեմ, կամուսնանամ և կապրենք մենք հաշտ ու համերաշխ։ Բայց միայն այն հարսնացուն ինձ հարազատ կլինի, ով վառ արևը իմ ոտքերի տակ կդնի։
