Հին ժամանակներում աշխարհի երեսին ապրում էր մի սովորական պատանի Դամիր անունով: Ինքը սովորական էր սակայն մի անսովոր դեպք պատահեց նրա հետ: Բանը նրանում է, որ պատանին կորցրեց իր հոգին: Իսկ մեղավորն այդ ամենում, նրա սարսափելի բնավորությունն էր, նրա անգթությունն ու անտանելի դաժանությունը: Իսկ ինչ սարսափելի արարքներ էր նա կատարում: Երկուշաբթի, օրինակ, Դամիրը մի կաղ ծերունուց խլեց նրա ձեռնափայտը և նա չկարողանալով պահել հավասարակշռությունը երսնիվայր ընկավ ուղիղ ցեխի մեջ: Չորեքշաբթի օրը պատանին անպատվեց և ստորացցրեց մի անմեղ աղջկա, հասցնելով նրան արցունքների, իսկ ուրբաթ օրը Դամիրը շան ծեծ տվեց հարևանի շանը:

Ավելին …

Հին ժամանակներում, մի մոռացված, իսկ այժմ արդեն անհայտ հարավային երկրում, ապրում էր մի կախարդ Ֆայկոր անունով: Շատերն էին հարգում այդ կախարդին, շատերն էլ նրանից վախենում էին՝ շատ իմաստուն ու հզոր էր նա: Ասում էին թե, Ֆայկորը աչ այլ ոքի այլ հենց իր՝ սև կախարդ Գարդինիֆերի աշակերտն է եղել:

Երկար տարիներ Ֆայկորը աշխատում էր իր միակ ստեղծագործության՝ կախարդական քարի վրա: Այդ քարը, կախարդի մտադրությամբ, պետք է տար ցանկացած հարցի պատասխանը: Բայց երևում է ինչ-որ բան Ֆայկորի մոտ այնպես չէր ստացվում, և նրա կախարդական քարը պատասխանում էր շատ խրթին: Ոչ մի հասարակ մարդ չէր կարողանում հասկանալ, թե ինչ ասաց իրեն կախարդական քարը: Ամեն մարդ իր տված հարցի պատասխանը մեկնաբանում էր այնպես, ինչպես կարող էր, և ինչպես նրան ավելի դուր էր գալիս: Այդպիսի սխալ մեկնաբանությունների պատճառով, շատ շուտով աշխարհի տարբեր անկյուններում սկսեցին սարսափելի բաներ կատարվել:

Ավելին …

Մի տարօրինակ մարդ, Օլոֆ անունով, որոշեց իր կյանքը նորից սկսի, սակայն ինչպես անել դա, նա ավաղ չգիտեր:

Այդ ժամանակ Օլոֆի երեսուն տարին էր լրացել: Շատ բան էր նա հասցրել կյանքում տեսնել: Նրա հետ դժբախտություններ էին տեղի ունեցել, շատ լավ բաներ էլ էին եղել նրա կյանքում, նաև վատ բաներ, նաև սխալներ, որոնց հաշիվն Օլոֆը կորցրել էր:

— Ճիշտ չեմ ապրել, — ասում էր Օլոֆը: — Սխալ ընկերներ եմ ընտրել: Սխալ գործով եմ զբաղվել: Եվ բազում սխալ խոսքեր եմ ասել իմ կյանքի ընթացքում: Այնպես կուզեի ամեն ինչ նորից սկսել:

— Նորից ես ուզում, ուրեմն նորից, — ասաց Օլոֆին տեղացի իմաստունը, ում նա դիմել էր որ օգնի: — Բայց որպեսզի ամեն ինչը նորից սկսես, պետք է սկզբից մոռանալ քո ամբողջ ապրած կյանքը, — զգուշացրեց իմաստունը: — Ախր ամենասկզբում ոչինչ չկա: Համաձա՞յն ես Դու մոռանալ քո անցած կյանքը:

Ավելին …

Հեռու-հեռու հարավում, կախարդական այգիների մեջ կա մի ոչ մեծ քարանձավ: Այդ քարանձավում ծաղկում են բացառիկ ծաղիկներ, որոնց անվանում են "Դարմարտի սիրտ": Այդ ծաղիկներն իրականում էլ նման են փոքրիկ սրտիկների: ավանդությունը պատմում է, որ այդ ծաղկող սրտիկների մեջ կա մեկը՝ կախարդ Դարմարտի իրական սիրտը…

Մեծ կախարդ Դարմարտը ապրել է շատ հազարամյակներ առաջ: Դա մի հոյակապ մարդ էր, շատ բարի սրտով և մաքուր հոգով: Միայն թե նա վախենում էր մի բանից՝ որ իր սիրտը հանկարծ չդառնա չար:

— Ես շատ կախարդներ եմ տեսել, ում բարի սրտերը խժռել է սև չարությունը, — ասում էր Դարմարտը: — Ես սիրում եմ իմ բարի սիրտը, այդ պատճառով էլ ամեն գնով ուսում եմ չարից այն պահպանել:

Եվ որոշեց այդ ժամանակ կախարդը իր սիրտը վեր ածել մի փոքրի չքնաղ ծաղկի:

Ավելին …

Հին ժամանակներից մի առասպել կա, թե ինչ որ տեղ լեռներում, ճերմակ ձների մեջ կորել է մի ոսկեջուր կոչնազանգ: Եվ երբ արևի ճառագայթները ընկնում են նրա ոսկյա սկավառակի վրա, անմիջապես կոչնազանգի մակերեսին հայտնվում է մի վիշապի ուրվագիծ: Դարեր շարունակ այդ վիշապին մեծարել են՝ Արևային:

Շատ մարտիկներ են խփել այդ կոչնազանգին, մենամարտի հրավիրելով Արևային վիշապին: Բայց նրանցից ոչ մեկին, նույնիսկ ամենաուժեղ և ամենափորձառու մարտիկին չի հաջողվել հաղթել Վիշապին:

«Արևային Վիշապը միշտ հաղթում է, որովհետև պարտվել չգիտե», — ասում էին հները:

Ավելին …

Տաք ավազներ, կիզիչ արև և անխուսափելի կործանում, ահա թե ինչ էր սպասվում Ճամփորդին, ով անցնում էր անապատով: Ոչ մի կաթիլ ջուր, ոչ մի փշուր հաց, ոչ մի հույսի կայծ: Մահ - այն կար ամեն ինչի մեջ՝ յուրաքանչյուր ավազահատիկի, յուրաքանչյուր շիկացած ճառագայթի, և այս հեռավոր ու արդեն բացարձակ անօգուտ երկնքի մեջ: Համակերպվելով իր ճակատագրի հետ, Ճամփորդն ընկավ տաք ավազների վրա: Սա ճանապարհի վերջն էր: Սակայն այդ պահին Ճամփորդի առջև հայտնվեց աննկարագրելի գեղեցկության մի կին: Նա կանգնել էր Ճամփորդի առջև վեհ և մերկ, միայն թանկարժեք քարերն էին զարդարում նրա ոսկեգույն մաշկը, իսկ նրա սպիտակ մազերի մեջ գործված էր մի ալ կարմիր ժապավեն:

Ավելին …

Եկավ մի անգամ ուսանելու իմաստուն Կիտոշիի մոտ մի նոր աշակերտ: Հարցրեց Կիտոշին աշակերտին՝

— Ի՞նչ գիտես Դու արդեն: Ի՞նչ ես սովորել:

Մտածեց-մտածեց աշակերտն ու պատասխանեց առանց բարդությունների՝

— Իմ ամբողջ կարճ կյանքի ընթացքում, ես արտ եմ վարել և քարեր քարշ տվել: Այնպես որ ոչ մի կարգին բան էլ չեմ կարողանում անել: Ավելի լավ է ուսումը սկսեմ ամենասկզբից:

— Ամենասկզբից, — մտորեց Կաիտոշին: — Դե ինչ, եթե ամենասկզբից, ապա ճանապարհ ընկիր, իմ աշակերտ, դեպի այն ճանապարհը որը ջրհորն է տանում: Այդ ճանապարհը ամբողջովին լցվել է մեծ քարերով: Այնտեղով ամեն օր անցնելը՝ մեծ տանջանք է:

Ավելին …

Սա շատ հին ավանդություն է: Այն մոտ հարյուր տարեկան է:

Կար ժամանակին ՍայկԷ հին քաղաքում, մի անսովոր տաճար: Այդ տաճարը մի հսկայական բուրգի էր նման: Տաճարի գագաթին բարձրանալու համար, նախ պետք էր անցնել երկար սանդուղքով: Ոչ բոլորի ուժերի համար էր այդ ճանապարհը: Սանդուղքը պահպանում էին երեք վիշապներ՝ կարմիր, դեղին և կանաչ: բոլորին, ով ցանկանում էր սանդուղքով բարձրանալ, վիշապները մեկ դժվար հանելուկ էին տալիս: Շատերն էին փորձել գտնել երեք վիշապների տված դժվար հանելուկի պատասխանը, սակայն ցավոք, ոչ ոքի դա չէր հաջողվել:

Ավելին …

Շատ դարեր առաջ, երկրի վրա մի առասպել կար, թե անծայր երկնքում, սպիտակ ամպերի մեջ թռչում է մի հսկայական օձ: Դարեր շարունակ մարդիկ վախենում էին թռչող օձից: Հավատում էն, որ օձը դժբախտությունների նախագուշակն է: Սակայ արդյո՞ք իրականում այդպես էր: Ասում են թե որպեսզի ինչ-որ բան իմանաս, պետք է դա տեսնես…

Այս պատմությունն իհարկե տեղի է ունեցել շատ հնում, երբ թռչող օձը դեռ ազատ սավառնում էր երկնքի տակ, երբ մարդիկ հավատում էին նրա գոյությանը, երբ ինչ-որ մեկը կարող էր տեսնել նրան՝ հեռվում, այնքան վախեցնող և չճանաչված, եր… ամեն բան այլ կերպ էր…

Ավելին …

Ապրում էր աշխարհիս երեսին մի ծերունի Իզկուլ անունով: Ապրում էր նա բացարձակ մենության մեջ: Եվ նա իմաստուն էր ու խելացի: Մարդիկ հարգում էին նրան: Մարդիկ խոնարհվում էին նրա գիտելիքների առջև: Մարդիկ ուզում էին ըմբռնել նրա իմաստությունը:

— Միայն թե կկիսվեմ ես այդ իմաստությամբ միայն նրա հետ, ով իմ հանելուկը կլուծի, — զգուշանում էր Իզկուլը: — Փորձեք՝ ով գիտե, միգուցե որևե մեկին հաջողվի: Տեսեք թե ինչ գեղեցիկ թռչուն եմ ես նկարել իմ տան դռան վրա: Նրա թևերը լայն բացված են՝ մի պահ էլ, ու նա կթռչի: Միայն թե այդ թռչունի մեջքին մի ծանր քար է կապված: Ինչու՞ և ինչի՞ համար: Ո՞վ կպատասխանի այդ հարցին: Ո՞վ կհասկանա իմ իմաստությունը:

Ավելին …

Պատրաստեց մի անգամ Ֆաիլը իր համար օդապարուկ: Շատ գեղեցիկ օդապարուկ ստացվեց՝ գունավոր, մեծ, կենդանի օձից չես տարբերի: Բաց թողեց օձին Ֆաիլը ամպերի տակ և նրա ամուր ձեռքերում օդապարուկը իրական թվաց: Մարդիկ հմայքով նայում էին Ֆաիլի ստեղծագործությանը: Սիրեց Ֆաիլը իր օդապարուկը և պահեց այն:

Եվ այնպես պատահեց, որ թղթե Օձը կենդանացավ: Հետաքրքրությամբ նայեց Օձը իր արարչի վրա:

Ավելին …

Դաշտով վազում էր մի փոքրիկ Առվակ: Նա երիտասարդ էր, կայտառ ու ուրախ: Ամեն ինչը սիրում էր նա այս աշխարհում՝ և քարերը որոնց վրայով ծիծաղելով թռվռում էր, և կանաչ խոտը, որը ծփում էր իր կողքերին, և արևը, որն իր ճառագայթներն էր լողացնում նրա ջրերի մեջ, և երկինքը, որն իր կապույտն էր անդրադարձնում, և սպիտակ ամպերը: Այդ ամենը սիրում էր Առվակը:

Մի անգամ Առվակի մոտ մի Ճամփորդ եկավ: Նրա պաղ ջրերի մեջ ձեռքերը իջեցրեց: Զարմացավ Առվակը: Նախկինում երբեք նա մարդու ձեռք չէր շոյել: Այդ ձեռքերը տաք էին ու քնքուշ, և հոգատարությամբ նրանք շոյում էին Առվակի թափանցիկ ջրերը: Ավելի ուրախ կարկաչեց Առվակը և ճամփորդին պատմեց այն ամենի մասին ինչ մտածում է, ինչով ապրում է, ինչով հիանում է: Լսեց Ճամփորդը Առվակի պատմությունը, Ջուր խմեց, և ոչինչ չասելով հեռացավ: Տխրեց Առվակը: Իսկ հետո մտածեց, թե երևի մարդիկ այդպես էլ պետք է վարվեն:

Ավելին …

Հեռու-հեռու, բարձր-բարձր ինչ որ տեղում, փափուկ ամպերից, կապույտ երկինքներից այն կողմ, իր հողերով փռված է մի արևոտ չքնաղ կղզի: Ապրում է այդ կղզու վրա, իր ձյունափայլ պալատում սպիտակ Կարապը: Նա հասարակ Կարապ չէ, այլ կախարդական: Բոլոր նրանց, ով այցելում է այդ կղզի, նա երջանկություն է ընծայում: Փառքն այդ Կարապի մասին երկրե-երկիր է անցնում և հույսով լցնում դժբախտ մարդկանց սրտերը:

Լսեց մի անգամ Կարապի մասին մի Ծերունի, ով ապրում էր բարձր արևոտ բլուրներից այն կողմ: Որոշեց նա Կարապից երջանկություն խնդրել:

Եկավ Ծերունին կղզի: Իսկ ձյունափայլ պալատից, չքնաղ պալատից, նրան ընդառաջ սպիտակ Կարապը դուրս թռչեց: Մոտեցավ նա Ծերունուն, նայեց նրա աչքերի մեջ ու զարմացավ:

Ավելին …

Ապրում էր աշխարհիս երեսին մի պատանի Ամարտ անունով: Նա հասարակ տղա էր, ոչ այնքան խելացի, և ուժով էլ չառանձնացող: Շատ անգամներ լսել էր Ամարտը, որ գիշերները դաշտում երկնքից իջնում է սպիտակ ձին: Այդ ձին աստղային բաշն է թափ տալիս և արծաթե սմբակով հողը պայթեցնում: Ասում էին թե նա ով այդ սպիտակ ձիու հետ կհանդիպի, ստիպված կլինի դառը վիշտ քաշել: Դրանից միայն մի փրկություն կա՝ այդ ձիուն սանձելը: Իսկ եթե սանձես նրան, ապա երջանկության սպասի: Շատեր էին իրենց ճանապարհին հանդիպել այդ սպիտակ ձիուն, սակայն դեռ ոչ ոքի չէր հաջողվել սանձել նրան:

Լսեց այդ պատմությունները Ամարտը, լսեց ու որոշեց վերջապես սեփական աչքերով այդ ձիուն տեսնել:

— Այդպես էլ կյանքս կապրեմ ու հրաշք չեմ տեսնի: Դե երջանկությունն էլ ինձ չի խանգարի:

Ավելին …

Եկան մի անգամ Չան-Խու Ուսուցչի տուն նրա նախկին երկու աշակերտներ: Նստեցին ինչպես կարգն է սեղանի առջև: Իսկ Չան-Խուն նրանցից մեկի առջև ոսկե գավաթ դրեց, իսկ երկրորդի առջև՝ մի հին ու ճաքած կուժ: Գավաթն էլ, կուժն էլ ջրով էին լցված:

— Հյուրասիրվեք, — ասաց Չան-Խուն:

Այն աշակերտը, ում ոսկե գավաթն էր բաժին ընկել, խմեց ջուրը և երախտագիտությամբ խոնարհվեց իր նախկին ուսուցչին: Իսկ այն աշակերտը, ում հին կուժն էր մատուցվել, կշտամբանքով նայեց իր ուսուցչի վրա և հարցրեց՝

Ավելին …

Լայնարձակ մարգագետնում կանաչ խոտ էր աճում: Այդ խոտի վրայով անցավ Պատանին: Շրջվելով, պատանին նկատեց, որ այնտեղ, որտեղով նա անցել էր խոտի վրա հետքեր են մնացել: Դա անասելի ուրախացրեց Պատանուն: Բայց նրա կողքով քայլող ծանոթ Ծերունին դժգոհությամբ ասաց՝

— Եվ ինչի՞ վրա ես ուրախանում:

— Նրա, որ խոտի վրա հետքեր են մնում: Ախր մարգագետինը մեծ է, և նրա վրա շատ խոտ է աճում, սակայն այդ ամբողջ խոտի մեջ կա այն, որի վրայով անցել եմ ես, և դա նկատելի է:

Ավելին …

Ապրում էր երկրի վրա մի սովորական մարդ Ավրիլ անունով: Իր ամբողջ կյանքի ընթացքում Ավրիլը արտերը ցանում էր ցորենով: Բայց զզվեցրել էր նրան միևնույն բանով զբաղվելը: Որոշեց նա փոխել իր կյանքը: Թողեց նա իր տունը, իր գյուղը, և ճանապարհ ընկավ ուր աչքը կկտրի:

— Այլևս ոչ մի ցորենի հատիկ ձեռքս չեմ վերցնելու, — երդվեց Ավրիլը:

Երկար շրջեց աշխարհով մեկ Ավրիլը և մի անգամ հասավ մի քաղաք: Իսկ այդ քաղաքում շուկայի օր էր: Շուրջ բոլորը վաճառականներ էին վխտում, իրենց ապրանքն էին առաջարկում: Իսկ ապրանքները բազմապիսի ու բազմագույն էին՝ աչքերդ շաղվում էին: Տեսավ Ավրիլը մի վաճառասեղան, որտեղ մի ծերունի հյուսված զամբյուղներ էր վաճառում, նստեց վաճառասեղանի մոտ և սկսեց վաճառականներին ու գնորդներին նայել: Այդ ժամանակ նրա կողքով մի հասարակ կին էր անցնում: Տեսավ կինը ուժասպառ ճամփորդին, կարեկցաբար գլուխը տարուբերեց և Ավրիլի ձեռքի ափի մեջ մի ցորենի հատիկ դրեց:

Ավելին …

Ժամանակին ապրում էր մի մարդ: Եվ ուներ այդ մարդը որդի: Մանուկ ժամանակից մարդու որդին չէր կարողանում քայլել: Սակայն մարդը չէր հուսահատվում՝ նա, որպես հայր, չհուսահատվելով, վերցնում էր որդուն իր ձեռքերի վրա և տանում նրան անհայտ աշխարհներով, չճանաչված երկրներ, աշխարհը որդուն ցույց տալով և նրան կյանք նվիրելով: Եվ նույնիսկ երբ որդին մեծացավ, մարդը նախկինի պես նրան ման էր տալիս ձեռքերի վրա:

— Եվ ինչու՞ ես Դու դա անում, — զարմանում էին մարդիկ տեսնելով մարդուն: — Ախր Դու արդեն ծերունի ես, արդեն ժամանակն է, որ Քեզ ձեռքերի վրա ման տան: Ուժերդ խնայիր հանուն որդուդ: Ավելի երկար կապրես:

Ավելին …

Երեք պատանի եկան Մեծ Ուսուցչի մոտ:

— Ուսուցիչ, — ասացին նրանք, — ուզում ենք կյանքը ճիշտ ապրել: Ի՞նչ պետք է դրա համար անենք:

Ժպտաց ի պատասխան Ուսուցիչը: Արկղից նա երեք չոր տերև հանեց: Դրեց այդ տերևները երեք պատանիների առջև:

— Երեք չոր տերև է ձեր առջև դրված: Այս երեք տերևների մեջ մեծ ուժ է թաքնված: Առաջին տերևը՝ գիտությունն է: Երկրորդ տերևը՝ երջանկությունը: Երրորդ տերևը՝ հավերժությունը: Որ տերևը որ մեկիդ էլ կհասնի, այդ գաղափարի հետ էլ կապրեք Ձեր ճիշտ կյանքը:

Ավելին …

Շատ հնում, մի չքնաղ երկրում ապրում էր մի պատանի Ալնեկ անունով: Նա գեղեցիկ էր և խելացի, բար էր բայց սարսափելի դժբախտ: Իսկ նրա դժբախտությունը նրանում էր, որ նրա բոլոր երազանքները փլուզվում էին իրար հետևից: Նա հույս ուներ, որ ապագայում նկարիչ կդառնա, սակայն ավաղ, դրա համար նրա տաղանդը չհերիքեց: Հույս ուներ, որ գրող կդառնա: Սակայն այստեղ էլ նրա հույսը չպիտի իրականանար՝ նրանից գրող դուրս չեկավ: Այդ ժամանակ Ալնեկը երազեց, որ կկարողանա դառնալ մի չքնաղ կախարդ: Սակայն այստեղ նույնպես հիասթափություն ապրեց՝ մոգությունը նրան մեծ դժվարությամբ էր տրվում, այլ ոչ այնպես, ինչպես բոլոր սովորական հրաշագործներին:

Ավելին …