ք.Երևան, Վ.Վաղարշյան 12
ՏՐԻԽՈՏԻԼՈՄԱՆԻԱ


Տրիխոտիլոմանիա (ՏՏՄ) (հունարեն՝ θρίξ (τριχός) «մազ, մազեր» + τίλλω «պոկել, փիտրել» + μανία «խելագարություն») – իրենից ներկայացնում է հոգեկան խանգարում, որը բնութագրվում է ինդիվիդումի կողմից սեփական մազերը պոկելու կոմպուլսիվ ձգտմամբ։

Ըստ 11 վերանայման հիվանդությունների միջազգային դասակարգման (МКБ-11), որը ընդունվել է 2022 թվականին, տվյալ խանգարումը դասակարգվում է օբսեսսիվ-կոմպուլսիվ և անձի սահմանային խանգարումների շրջանակներում։

ԼԻԼԻԹԻ ԲԱՐԴՈւՅԹ

ԿԱՄ ՀԱՍԱՐԱԿՈւԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ ԿՇՏԱՄԲՎՈՂ ԱՂՋԻԿ


Լիլիթի բարդույթը՝ դա մի հասկացություն է որը մտցրել է հոգեբանական տերմինոլոգիայի մեջ վերլուծաբան հոգեբան Կարլ Գուստավ Յունգը։

Հոգեվերլուծությունում քիչ կգտնվեն թեմաներ, որոնք լինեն նույնքան հետաքրքրաշարժ ու հմայիչ, որքան «Լիլիթի բարդույթի» հայեցակարգը։

ԼՈԼԻՏԱՅԻ ԲԱՐԴՈւՅԹ

ԻՆՉՈՒ՞ ԵՆ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ԱՂՋԻԿՆԵՐԸ ՍԻՐԱՀԱՐՎՈՒՄ ՏԱՐԵՑ ՏՂԱՄԱՐԴԿԱՆՑ  


Լոլիտայի բարդույթը՝ միջանձնային հոգեբանության ֆենոմեն է, երբ երիտասարդ աղջիկը, հաճախ դեռահասը՝ 13 – 15 տարեկան, սիրահարվում է տարեց տղամարդու, որը զգալի մեծ է իրենից։ Նրա նկատմամբ զգում է հետաքրքրություն, սիմպատիա, ռոմանտիկ զգացմունքներ և հաճախ նաև սեռական ձգտում։ Հասարակության կողմից դատապարտվող և կշտամբվող իրավիճակ, որը երկար ժամանակ շատ պոպուլյար էր հոգեբանների մոտ և արդյունքում իր արտացոլումը գտավ կինեմատոգրաֆում։

ՓՈԽԱՐԻՆՈՂ ՏՐԱՎՄԱ


Փոխարինող Տրավմա (ՓՏ), նաև վիկար տրավմա — դա վնասվածքաբանի կամ նրա օգնականի անձի տրանսֆորմացիա է, որը առաջանում է, տրավմա ունեցող հիվանդների հետ էմպատիկ փոխազդեցության և նրանց տրավմատիկ փորձի մասին հաղորդումների ժամանակ։ Դա հակափոխանցման (контрперенос) հատուկ ձև է, որը խթանվում է կլիենտի տրավմատիկ նյութի հետ փոխազդեցությամբ։ Նրա տարբերանշանը հանդիսանում է վնասվածքաբանների հոգևորության խանգարումը կամ իմաստի և հույսի ընկալման խանգարումը։

ԴԻՍՍԻՄՈւԼՅԱՑԻԱ


Դիսսիմուլյացիա (լատ. dissimulatio — թաքցնել, պարտակել, կոծկել; շինծու ձևացում, կեղծավորություն, երկերեսանիություն) — գիտակցված թաքցնում (օրինակ՝ հիվանդության նախանշանները, ինչ-որ պատճառներով)։ Ավելի հաճախ հանդիպում է այն իրավիճակներում, երբ մարդուն, օբյեկտիվ կամ սուբյեկտիվ պատճառներով, ձեռնատու չի հաղորդել իր ախտանիշների մասին։ Օրինակ՝ տնտեսական ճգնաժամի և հաստիքի կրճատման դեպքում աշխատակիցը կարող է գիտակցված թաքցնել գործատուից տեղեկությունները իր հիվանդության մասին, որպեսզի պահպանի իր աշխատատեղը։

ԿԻԲԵՐԽՈՆԴՐԻԱ


Կիբերխոնդրիա (նախածանց՝ կիբեր- և «հիպոխոնդրիա», անգլ՝ cyberchondria) – հոգեկան խանգարում, որի իմաստը կայանում է՝ համացանցային կայքերում նկարագրված հիվանդությունների ախտանիշների նկարագրություններով, ինքնուրույն ախտորոշման ձգտման մեջ։ Կիբերխոնդրիան հանդիսանում ե հիպոխոնդրիայի տարբերակ։ Կիբերխոնդրիայով տառապող մարդը անվանվում է կիբերխոնդրիկ։ Կիբերխոնդրիան չի առանձնացվում ժամանակակից հոգեբուժական դասակարգիչներում՝ МКБ-10, МКБ-11 և DSM-5 որպես առանձին հոգեբուժական խանգարում։

ՍԻԼՎԻԱ ՊԼԱՏԻ ԷՖԵԿՏ


Սիլվիա Պլատի էֆեկտ – հոգեբան Ջեյմս Ս. Կաուֆմանի կողմից առաջարկված անվանում մի օրինաչափության, ըստ որի բոլոր ստեղծագործական մասնագիտությունների ներկայացուցիչներից, ավելի հակված են հոգեկան հիվանդությունների՝ բանաստեղծուհիները։ Անվանում կապված է ականավոր ամերիկացի բանաստեղծուհի Սիլվիա Պլատտի հետ, ով 1963 թվականին ինքնասպանությամբ վերջ տվեց իր կյանքին, 30 տարեկան հասակում։ Այլ ականավոր բանաստեղծուհիներից են, ովքեր ունեին հոգեկան առողջության հետ, մասնավորապես՝ Էմիլի Դիկինսոնը և Սառա Թիսդէյլը։

ՓՐԿՎԱԾԻ ՄԵՂԱՎՈՐՈւԹՅՈւՆ


Կենդանի մնացածի մեղքի զգացում (հայտնի է նաև որպես համակենտրոնացման ճամբարի համախտանիշ, փրկվածի մեղավորություն կամ Հոլոկոստի համախտանիշ) – հետտրավմատիկ ստրեսային խանգարման (ՀՏՍԽ) ձև է, որի ժամանակ, տուժած մարդուն հետապնդում է ուժեղ մեղքի զգացում, քանի որ նա վերապրել է էքստրեմալ իրավիճակ (օրինակ՝ դժբախտ պատահար, տեռռորիստական հարձակում, տարերային աղետ, էպիդեմիա, պատերազմ, եղեռն), այն ժամանակ, երբ ուրիշ մարդիկ, զոհվել են այդ իրադարձության  արդյունքում կամ ընթացքում։

ԿԱՆԴԻՆՍԿԻ-ԿԼԵՐԱՄԲՈՅԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Կանդինսկի-Կլերամբոյի համախտանիշ կամ Հոգեկան Ավտոմատիզմի համախտանիշ (Օտարացման համախտանիշ, Ազդեցության համախտանիշ) – հալյուցիանտոր-պարանոիդալ համախտանիշի տարեբակներից մեկը։ Իր մեջ ներառում է փսեվդոհալյուցիանցիաներ, ազդեցության զառանցանքային գաղափարներ (հոգեկան և ֆիզիկական բնույթի) և հոգեկան ավտոմատիզմի երևույթներ (օտարացման, անբնականության, սեփական շարժումների, արարքների և մտածողության «արհեստականորեն ստեղծվածության» զգացում)։ Հիվանդը հայտարարում է, որ ինչ-որ մեկը խոսում է իր բերանով, քայլում իր ոտքերով, ինչ-որ բան անում իր ձեռքերով։

ՓԱՐԻԶՅԱՆ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Փարիզյան համախտանիշը (ֆր. Syndrome de Paris, ճապ. パリ症候群) — հոգեկան խանգարում է որը տեղի է ունենում զբոսաշրջիկների մոտ (հիմնականում ճապոնացի), ովքեր այցելում են Ֆրանսիա։ Բացահայտվել է 1986 թվականին, ճապոնացի հոգեբույժ Հիրոակի Օտի կողմից, ով աշխատում էր Ֆրանսիայում։ Իր բնույթով շատ մոտ է Ստենդալի և Երուսաղեմյան համախտանիշներին։

Տարեկան 12 հազարից ավելի ճապոնացի զբոսաշրջիկներ են դիմում հոգեբանների օգնությանը, Ֆրանսիայի մայրաքաղաք այցելելուց հետո։

ԻՆՔՆԱԿՈՉԻԿԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Ինքնակոչիկի համախտանիշ (անգլ. impostor (imposter) syndrome) — հոգեբանական երևույթ, որի ժամանակ մարդը ի վիճակի չէ վերագրել իր շարժումները՝ իր որակներին, ընդունակություններին և ճիգերին։ Չնայած սեփական կայացածության մասին արտաքին ապացույցների, Ինքնակոչիկի համախտանիշով տառապող մարդիկ, շարունակում են համոզված մնալ, որ իրենց խաբեբաներ են և արժանի չեն այդն հաջողություններին, որոնց հասել են։

ՄՅՈւՆԽՀԱՈւԶԵՆԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Մյունխհաուզենի համախտանիշը՝ սիմուլյատիվ խանգարում է, որի ժամանակ մարդը չափազանցացված պատկերում կամ ցուցադրում է (սիմուլացնում է) կամ էլ արհեստականորեն իր մոտ առաջացնում է հիվանդության ախտանշաններ, որպեսզի ենթարկվի բժշկական հետազոտության, բուժման, հոսպիտալիզացիայի, վիրաբուժական միջամտության և այլն։ Այդպիսի սիմուլյատիվ վարքագծի պատճառները լիակատար ուսումնասիրված չեն։ Մյունխհաուզենի Համախտանիշի համընդհանուր ընդունված բացատրությունը այն է, որ հիվանդության սիմուլյացիան հնարավորություն է տալիս...

ԱԴԵԼԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Հյուգոյի Ադելի Համախտանիշ կամ Ադելի Համախտանիշ (ֆր. syndrome d’Adèle) — երկարատև սիրային մոլագարություն, հոգեկան խանգարում, որը կայանում է անպատասխան սիրային կախվածության մեջ, որն իր ծանրությամբ նմանվում է թմրանյութային կախվածությանը։ Ադելի Համախտանիշով անվանում են ամեն բան կլանող, երկարատև սիրային մոլագարությունը, ցավագին կիրքը, որը մնում է անպատասխան։ Իր անվանումով, համաշտանիշը պարտական է Հյուգոյի Ադելին՝ հայտնի ֆրանսիացի գրող Վիկտոր Հյուգոյի դստերը, ով մինչ ի մահ տառապում էր, անգլիացի սպա Ալբերտ Փինսոնի նկատմամբ անպատասխան սիրուց։

ԵՐՈՒՍԱՂԵՄՅԱՆ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Երուսաղեմյան համախտանիշը՝ համեմատաբար հազվադեպ պատահող հոգեկան խանգարում է: Մեծամտային մոլուցքի ձև, որի ժամանակ զբոսաշրջիկը կամ ուխտագնացը գտնվելով Երուսաղեմում, պատկերացնում և զգում է թե օժտված է աստվածային ուժերով և իբր թե հանդիսանում է ինչ-որ կոնկրետ աստվածաշնչային հերոսի մարմնացում, ում վրա դրված է աշխարհը փրկելու առաջադրանքը: Այս երևույթը գնահատվում է որպես պսիխոզ և այս դեպքում պահանջվում է անհապաղ հոսպիտալիզացիա հոգեբուժական հիվանդանոց:

ԿԼԵՊՏՈՄԱՆԻԱ


Կլեպտոմանիա նշանակում է կիրք դեպի մանր գողությունները (հուն. κλέπτειν - գողանալ), բայց ոչ թե սովորական, արհեստավարժ գողի իմաստով, այլ հիվանդագին ձգտման: Այս տերմինը առաջացել է XIX դարի սկզբներում, երբ ֆրանսիական հոգեբուժական դպրոցը զարգացնում էր այսպես կոչված մոնոմոլուցքների մասին տեսակետը, որի կողմնակիցները համարում էին, որ հոգեկան հիվանդություն կարող է կայանալ սպանության, ինքնասպանության, հրդեհելու և այլ ձևի հիվանդագին հակումներով առանց որևե ուրիշ խանգարման երևույթների:

ԼԻԿԱՆԹՐՈՊԻԱ


Լիկանթրոպիա - հունարեն λύκος («գայլ») և άνθρωπος («մարդ») բառերից: Սա հոգեկան վիճակ է, երբ մարդուն թվում է, որ ժամանակ առ ժամանակ նա փոխակերպվում է գազանի՝ հիմնականում գայլի: Այս հիվանդությունը դիագնոզվում է որպես շիզոֆրենիայի արտահայտում: Այն առասպելական հիվանդությունը, որի ժամանակ մարդը իրականում փոխակերպվում է գազանի, նույնպես կոչվում է լիկանթրոպիա: Շատ հիվանդներ, ովքեր հիվանդ են կլինիկական լիկանթրոպիայով, իրականում իրենց նույնացնում են գայլի հետ, սակայն գոյություն ունեն այլ ամենատարբեր փոխակերպվելու կենդանիներ՝ կատուներ, ձիեր, թռչուններ, գորտեր և այլն:

ՊՐՈԶՈՊԱԳՆՈԶԻԱ


Պրոզոպագնոզիա (հուն. πρόσωπον (prosopon) — դեմք, և ἀγνωσία (agnosia) — անճանաչելիություն) — սա դեմքի ընկալման խանգարում է, որի ժամանակ կորում է դեմքը ճանաչելու ունակությունը, սակայն դրա հետ պահպանված է առարկաները ճանաչելու ընդունակությունը: Սովորաբար այս վիճակը կապում են ուղեղի աջ ներքևի ծործորակային շրջանի ախտահարման հետ: Փաստերը ցույց են տալիս, որ գոյություն ունի նաև այս խանգարման գենետիկական ձևը:

 

ԿԱՊԳՐԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Բացասական նմանակի զառանցանք (Կապգրի զառանցանք կամ համախտանիշ): Սա հոգեբուժության մեջ պատահող հազվադեպ համախտանիշ է, որի ժամանակ հիվանդը հավատում է, որ իր շրջապատից որևե մեկին (ամուսնուն, կնոջը, ծնողներին և այլն) կամ էլ հենց իրեն փոխել են նմանակով: Վերջին դեպքում հիվանդը պնդում է, որ բոլոր այն վատ քայլերը, որը վերագրում են իրեն, կատարել է իր ճշգրիտ նմանակը: Այս հիվանդությունը, դրական նմանակի զառանցանքի հակառակն է, որի դեպքում հիվանդը անծանոթ մարդկու մեջ «ճանաչում» է ծանոթի:

ԿՈՏԱՐԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


...կամ Կոտարի զառանցանք՝ նիգիլիստական, իպոխոնդրիկ, դեպրեսիվ զառանցանք, համակցված ահռելիության մտքերի հետ: Որոշ հոգեբույժներ այս հիվանդության մասին խոսում են, որպես մոլուցքային մեծամտության զառանցանքի նեգատիվի, կամ հայելային արտապատկերման:

Այս զառանցանքը առաջին անգամ նկարագրել է ֆրանսիացի նյարդաբան Կոտարը 1880 թվականին և անվանել բացառման զառանցանք: Հետագայում այն վերանվանվել է իր անունով:

ՍՏԵՆԴԱԼԻ ՀԱՄԱԽՏԱՆԻՇ


Ստենդալի համախտանիշը հոգե-մարմնական խանգարում է, որը բնութագրվում է մեծ քանակի արվեստի գործերի կենտրոնացման վայրերում կամ արվեստի ազդեցության զոնայում արտահայտվող սրտխփոցով, գլխապտույտով և հալլյուցինացիաներով:

Անվանվել է 19-րդ դարի ֆրանսիացի ականավոր գրող Ստենդալի անունով, ով իր «Նեապոլ և Ֆլորենցիա՝ ճանապարհորդություն Միլանից Ռեջիո» գրքում նկարագրել է՝ 1817 թվականին Ֆլորենցիա կատարած իր այցի ժամանակ ունեցած զգացողությունները: