Եվ այսպես, եկեք լույս սփռենք այդ հանելուկային մասնագիտության տեր մարդկանց՝ հոգեբանների գործունեության իմաստի վրա:
Մեր հասարակության մեջ, որտեղ հոգեբանական գիտությունը նոր է սկսել ժողովրդականություն վայելել, շատ մարդիկ դեռևս շփոթմունքով են ընդունում «հոգեբան» բառը, կամ էլ աղոտ պատկերացում ունեն նրա աշխատանքի առանձնահատկությունների մասին:
Իսկ երբ ինչ-որ առարկայի մասին կա ինֆորմացիայի պակաս,
սկսում են պտտվել ամենաանհավանական կռահումները, առասպելները և լեգենդները:
Եվ այսպես, եկեք քննարկենք հոգեբանների մասին ամենատարածված առասպելները՝
ԱՌԱՍՊԵԼ N1։ Հոգեբանը և հոգեբույժը նույն բանն են իրենց բնույթով:
Հոգեբույժը դա հոգեկան խանգարումները (հիվանդությունները) ախտորոշող և բուժող մասնագետ է: Օգտագործում է առավելապես դեղորայքային բուժման մեթոդներ, բայց նաև հոգեթերապիայի տարբեր ձևեր:
Հոգեբույժն աշխատում է հոգեպես անառողջ մարդկանց հետ, որոնք ունեն հոգեկանի լուրջ շեղումներ:
Ասոցիատիվ շարքն է՝ հաբեր, հիվանդասենյակ, էլեկտրաջղաձգային թերապիա, մոլուցքային-դեպրեսիվ փսիխոզ...
Հոգեբանը՝ մասնագետ է, որը ստացել է հոգեբանական կրթություն: Սա ոչ բժշկական կրթություն է, և այդ պատճառով էլ (ի տարբերություն հոգեբույժի) իրավունք չունի դեղորայք նշանակելու: Նրա գիտելիքների կիրառման շրջանակը՝ առողջ մարդկանց հոգեբանական խորհրդատվությունն է:
Ասոցիատիվ շարքն է՝ խորհուրդներ, հոգեբանի առանձնասենյակ, «դուք ցանկանում եք այդ մասին խոսե՞լ»...
Ի՞նչ իրավիճակներում կարող է հոգեբանը օգնել. շփման մեջ ունեցած դժվարությունների, որոշում ընդունելու, հարաբերությունները ճշգրտելու, սթրեսների և հոգեբանական տրավմաների՝ բաժանություն, մտերիմ մարդու մահ, ֆիզիկական և բարոյական բռնությունների... դեպքերում:
Հոգեթերապևտը մասնագետ է (բժիշկ կամ հոգեբան), որն ավելի հաճախ օգնություն է ցույց տալիս ոչ դեղորայքային մեթոդներով: Ավելի հեշտ ասած՝ հոգեթերապևտը մարդ է, ով տիրապետում է հոգեթերապիայի ուղղություններից մեկին: Հոգեթերապևտները աշխատում են ինչպես հոգեկան առողջ մարդկանց հետ, այնպես էլ «սահմանային իրավիճակներում» գտնվող մարդկանց հետ, այսինքն այն իրավիճակներում, երբ մարդիկ գտնվում են առողջության և հիվանդ վիճակների սահմանում (նևրոզներ, դեպրեսիաներ...): Հոգեթերապևտը որոշակի հոգետեխնիկաներ է օգտագործում այցելուի խնդիրը լուծելու համար:
Ասոցիատիվ շարքն է՝ ռացիոնալ հոգեթերապիա, հոգեդրամա, էրիկսոնյան հիպնոս, ՆԼԾ, տրանսպերսոնալ հոգեթերապիա, մարմնային կողմնորոշված հոգեթերապիա, հոգեսինթեզ, արտ-թերապիա...
ԱՌԱՍՊԵԼ N2։ Հոգեբանը մարդկանց փոխարեն լուծում է նրանց բոլոր խնդիրները:
Երբևէ՛: Հոգեբանը միայն ստեղծում է այնպիսի պայմաններ և մթնոլորտ, որի ժամանակ այցելուն ինքն է կարողանում լուծել իր խնդիրը:
Այստեղ պետք է նշել, որ հոգեբանը աշխատում է միայն այն մարդու հետ, ով ինքնակամ դիմել է նրան խորհրդատվության համար: Եվ օգնել նա կարող է միայն այն ժամանակ, երբ այցելուն պատրաստ է փոխվել, այլ ոչ թե փոխել շրջակա աշխարհը:
Հոգեբանը չի արձագանքում հետևյալ տիպի խնդրանքների՝
1. Օգնեք ամուսնուս ջրի երես հանել:
2. Ի՞նչ անեմ, որ դուստրս դադարի հանդիպել այդ այլանդակի հետ:
3. Այնպես արեք, որ աշխատավարձս բարձրացնեն:
4. Եվ այլ նմանատիպ խնդիրներ:
Ինչպես այն անեկդոտում՝
- Առաջ ես շատ լուրջ ապրումներ էի ունենում իմ քթի պատճառով:
- Իսկ հիմա ի՞նչ, պլաստիկ վիրաբույժի մոտ ես գնացել և վիրահատվե՞լ:
- Ոչ, հոգեբանի մոտ եմ գնացել, և այժմ արդեն քիթս ինձ նույնիսկ դուր է գալիս:
ԱՌԱՍՊԵԼ N3։ Հոգեբանը տեսնում է մարդկանց էությունը:
Կարծիքներ կան, որ եթե մարդը հոգեբան է, ապա նրան հայտնի են մարդկային բնության և եղելության բոլոր գաղտնիքները, և նա համարյա թե կարող է կանխատեսել և կանխագուշակել ապագան:
Դա չափազանցացված տեսակետ է: Իրականում, հոգեբանը ինչ որ իմաստով կարող է կանխատեսել այս կամ այն մարդու հնարավոր գործողությունները այս կամ այն իրավիճակում:
Սակայն սա ավելի շատ ճիշտ է այն դեպքերի համար, երբ հոգեբանը շահագրգռված է ստանալու այդ ինֆորմացիան: Այդ դեպքերում նա կարող է օգտագործել իր մասնագիտական գիտելիքների ողջ զինանոցը, որպեսզի ստանա այդ անհրաժեշտ ինֆորմացիան:
Դրա համար անհրաժեշտ են որոշակի նպատակաուղղված ճիգեր՝ մարդու խառնվածքի և բնավորության առանձնահատկությունների որոշում, նրա գտնված իրավիճակի անալիզ և այլն:
Այս համոզմունքի հետ սերտ կապված է նրան նման հաջորդ առասպելը:
ԱՌԱՍՊԵԼ N4։ Պայծառատեսություն, երրորդ աչք, տիեզերքից ինֆորմացիա ստանալ, և այլ բազում նմանատիպ անհեթեթություններ...
Այս բոլոր վերոհիշյալ բաները ոչ մի կապ չունեն հոգեբանական իմացությունների շրջանակի հետ և չեն մտնում բուհ-ում ուսուցանվող հոգեբանական առարկաների ցանկի մեջ:
Գերընդունակություններն ուսումնասիրում է պարահոգեբանությունը: «Պարա» նախածանցը նշանակում է «հարա»:
Բայց և այնպես հենց ինքը հոգեբանն էլ, ինչպես կամայական մարդ, կարող է այդ երևույթներին հավատալ կամ ոչ:
Սակայն եթե նա իր պրակտիկայում օգտագործում է դրանք, ապա նա զբաղվում է պարահոգեբանությամբ իր մասնագիտության հետ մեկտեղ, կամ նրա փոխարեն, կամ էլ զբաղվում է... խաբեբայությամբ: Սակայն սա արդեն, ինչպես ասում են, ուրիշ պատմություն է:
ԱՌԱՍՊԵԼ N5։ Հոգեբանը կարող է լուծել կամայական խնդիր:
Պետք է կրկին անգամ նշեմ, որ հոգեբանը չի լուծում իր այցելուների խնդիրները, այլ օգնում է նրանց ինքնուրույն գտնել լուծումներ:
Հոգեբանի օգնությամբ որոշակի խնդրի լուծման հավանականությունը կախված է բազմաթիվ գործոններից:
Դա և՛ գործոններ են, որոնք կախված են հոգեբանից՝
1. Նրա պատրաստվածության աստիճանը, և բանը միայն նրանում չէ, թե քանի բուհ է նա ավարտել, կամ էլ քանի գիրք կարդացել, այլ ինչքան լավ նա հասկացավ:
2. Նրա անձնային որակները, որոնք կարևոր են մասնագիտական գործունեության համար (լսելու ունակությունը, այցելուի զգացողական վիճակի ընկալման ունակությունը, ինտուիցիան, կրեատիվությունը և այլն):
Դա և՛ գործոններ են, որոնք կախված են այցելուից՝
1. Եղածի համար պատասխանատվության զգացումը և պատասխանատվություն վերցնելու ցանկության գիտակցումը:
2. Խնդրի և իր վրա միասին աշխատելու պատրաստակամությունը:
3. Հոգեբանի առաջ ցուցաբերած ազնվության և անկեղծության աստիճանը:
Լավագույն արդյունքների կարելի է հասնել, երբ այցելուն և հոգեբանը կարողացել են վստահելի հարաբերություններ ստեղծել, և երկուսն էլ կենտրոնացած են նույն խնդրի լուծումը փնտրելու վրա: Լավագույն տարբերակն այն է, երբ այցելուն ինքն է իր համար հոգեբան ընտրում: Առանց փոխադարձ համակրանքի անհնար է օգտավետ աշխատանք կատարել:
Միևնույն ժամանակ հոգեբանը իրավունք ունի մերժելու այցելուին: Դրա պատճառ կարող են հանդիսանալ բազում պատճառներ:
Օրինակ՝ հոգեբանը չի կարող խորհրդատվություն տալ այցելուին եթե նրա խնդիրը նման է հենց իր՝ հոգեբանի խնդրին (նայիր №7 առասպելը)։ Կամ էլ եթե հոգեբանը այս ոլորտում մասնագիտացված չէ (ինչպիսի մասնագետ էլ նա լինի, մարդկային պրոբլեմների ամբողջ դաշտը անհնար է ընդգրկել):
Հոգեբանը նաև կարող է ուղարկել այցելուին ուրիշ մասնագետի մոտ՝ դա կլինի բժիշկ, հոգեբույժ կամ էլ թե նրա կոլեգան ով ավելի արհեստավարժ է աշխատում նմանատիպ խնդիրների հետ:
ԱՌԱՍՊԵԼ N6։ Հոգեբանի ծառայությունները հոգեկան անառողջ մարդկանց համար են:
Հոգեբանին դիմելը թուլության կամ հոգեկան անառողջության նշան չէ:
Ինչպես արդեն նշել ենք, հոգեբանները աշխատում են միայն առողջ մարդկանց հետ:
Սակայն ժամանակ առ ժամանակ կամայական մարդ կարիք է ունենում օգնության կամ սատարումի:
Մեր մշակույթում, հոգեբանին դիմելու ավանդը դեռ չի ամրացել: Դրա փոխարեն ընդունված է գնալ ընկերների մոտ, կամ էլ խեղդել խնդիրը ալկոհոլի մեջ:
Հաճախ կարելի է լսել՝. «Ես հո գիժ չեմ, որ հոգեբանի մոտ գնամ»: Ընտրությունը միշտ էլ մարդունն է: Եվ իսկական հոգեբանը երբեք չի փաթաթում իր ծառայությունները մարդու վզով: Նախաձեռնությունը պետք է միշտ լինի խորհրդատվություն ստանալ ցանկացող մարդու կողմից:
ԱՌԱՍՊԵԼ N7։ Հոգեբանը խնդիրներ չի ունենում:
Ախ՜, եթե: Ավաղ, հոգեբաններն էլ են մարդիկ: Եկեք այդ մասին չմոռանանք:
Ասել, թե հոգեբանը չի կարող անձնական խնդիրներ ունենալ, դա նույն բանն է եթե ասենք, որ բժիշկ թերապևտը չի կարող հարբուխով հիվանդանալ, կամ թե վնասվածքաբանը՝ ոտքը կոտրել:
Այո հոգեբանը ի վիճակի է ավելի արդյունավետ լուծել իր խնդիրները: Սակայն նա դրանք ունի, և պետք է ունենա, որովհետև սովորում են՝ սեփական սխալների վրա և միայն...:
Հոգեբանները նույնպես երբեմն դիմում է իրենց կոլեգաներին: Եվ դրանում ոչ մի քննադատելի բան չկա: Իմաստությունը կայանում է ոչ թե նրանում, որ բոլոր խնդիրները ինքդ լուծես, այլ որ լուծես լավագույն տարբերակով և նվազագույն կորուստներով:
Համոզվածությունը ինքդ քո մեջ՝ ոչ միայն կարիքի և հնարավորության դեպքում օգնություն ցուցաբերելու մեջ է, այլ նաև երբ դժվար է՝ օգնություն խնդրելու մեջ:
ԱՌԱՍՊԵԼ N8։ Հոգեբանները չմերժող, բարի մարդիկ են, ովքեր պատրաստ են օգնելու բոլորին, միշտ, ցանկացած իրավիճակում:
Որոշ մարդկանց թվում է, որ հոգեբանները մեսիաներ են, ովքեր կարիք ունեն իրենց անձը զոհաբերելու որպեսզի օգնեն մարդկանց:
Իրականում, հոգեբանությունը դա մասնագիտություն է: Եվ չնայած, որ դրա իմաստը մարդկանց օգնելու և սատարելու մեջ է, հոգեբանը բոլորովին պարտավոր չէ վերածելու իր գործունեությունը կյանքի ոճի: Հոգեբանն այն մարդը չէ, ով ընդունում է ցանկացած մարդկային քմահաճույք և թուլություն, այն մարդը չէ, ով անպայման մյուս այտը կառաջարկի ապտակելու համար:
Ընդհակառակը՝ հոգեբանը բոլորից լավ գիտի, որ ոչ ոքի ոչ մի բանով պարտական չէ, և որ իրավունք ունի լինել ինքն իր նման՝ այնպես, ինչպես աշխարհի բոլոր այլ մարդիկ:
ԱՌԱՍՊԵԼ N9։ Հոգեբանը կարող է այնպիսի խորհուրդ տալ, ինչը միանգամից կլուծի այցելուի խնդիրը:
Հոգեբանները խորհուրդ չեն տալիս:
Խորհուրդ կարելի է ստանալ որտեղ ուզես: Համարյա թե բոլոր մարդիկ պատրաստ են խորհուրդ տալու ցանկացած ժամանակ, անվճար և մեծ հաճույքով:
Արհեստավարժ հոգեբանը խորհուրդ չի տա նույնիսկ բավականին բարձր վճարի դիմաց:
Խորհուրդը տրվում է խորհրդատուի դիրքից և որպես օրենք, ընդունվում է, որ նա տալիս է Ձեզ բանաձև՝ հիմնվելով իր անձնային փորձի և մտածելակերպի վրա:
Խորհուրդի մեջ հաճախ թաքնված է լինում, կամ բացահայտ ասվում է հետևյալ ֆրազը՝. «Եթե քո տեղը լինեի...»: Միայն թե բանը նրանում է, որ խորհուրդը լավ է նրա համար, ով դա տալիս է: Հենց այդ մարդուն հեշտ կլինի դա իրականացնելը, և հենց այդ մարդը ունի այն բոլոր որակները, որ այդ խորհուրդը իրագործի կյանքում: Խորհուրդ լսողը այդ ամենը կարող է չունենալ: Հենց այդ պատճառով էլ, հոգեբանները խորհուրդ չեն տալիս: Միայն տվյալ իրավիճակում գտնվող մարդը գիտի, թե որն է այդ իրավիճակի լավագույն լուծումը: Հոգեբանը միայն օգնում է մարդուն գտնել իր մեջ այդ ելքը կամ ռեսուրսը, տեսնել այն և գիտակցել: