ԱՈւՏԻՍՏԻԿ ՍՊԵԿՏՐԻ ԽԱՆԳԱՐՈւՄ

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում (կրճ. ԱՍԽ, անգլ. autism spectrum disorder, ASD) — ներառում է հնացած ախտորոշումներ, ինչպիսիք են՝ երեխայկան աուտիզմ, վաղ մանկական աուտիզմ, ատիպիկ աուտիզմ, Կանների աուտիզմ (վաղ մանկական աուտիզմ, ՎՄԱ), բարձրագործունակ աուտիզմ, ընդհանրացված զարգացման խանգարում առանց հավելյալ ճշգրտման, մանկական դեզինտեգրատիվ խանգարում, ինչպես նաև Ասպերգերի համախտանիշ։
2013 թ. մայիսից Ասպերգերի համախտանիշի ախտորոշումը դուրս է բերվել DSM-ի նոր խմբագրությունից (DSM-5)։

Այս խանգարումը համարվում է նեյրոօնտոգենիկ հոգեկան զարգացման խանգարում։ Այս խանգարման հիմնական նշաններն են՝ սոցիալական փոխազդեցությունը, հասարակական կապեր սկսելու և պահպանելու ունակության պակասը, սահմանափակ հետաքրքրությունները, հաճախ կրկնվող վարքային գործողությունները։

Խանգարման հիմնական բնութագիրը՝ սոցիալական հաղորդակցության և սոցիալական փոխազդեցության կայուն (մշտական) պակասն է։ Որտեղ շփման ժամանակ չեն ձևավորվում համատեղ ուշադրության և փոխադարձության հմտությունները, շփման գործընկերոջ հետ չկա համաձայնեցվածություն։ Մինչև այդ, աուտիստիկ սպեկտրի խանգարումը հաճախ ուղեկցվում է մտավոր զարգացման հետաձգմամբ կամ այլ համակցված ախտորոշումներով, ինչպիսիք են՝ էպիլեպսիան կամ ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշը։ Այս խանգարումն ունեցող մարդկանց մի մասը բարձր ֆունկցիոնալ են՝ ինքնուրույն են, կրթված և սոցիալապես հարմարվող։ Եվ նրանց մի մասը, ում մոտ առկա է աուտիստիկ սպեկտրի խանգարումը, ունեն նաև Սավանտի համախտանիշ,նաև ունենում են տաղանդներ մի քանի գիտելիքի ոլորտներում։

Պատճառները

Հնարավոր է, որ կան բազմաթիվ գործոններ, որոնք բարձրացնում են երեխայի մոտ աուտիստիկ սպեկտրի խանգարման առաջացման հավանականությունը։ Այդ գործոններին են՝ շրջակա միջավայրի և գենետիկայի գործոնները։

Պատվաստում

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) հայտարարում է, որ պատվաստանյութերը չեն առաջացնում աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում։
Այս եզրակացությունը տրվել է բազմաթիվ ուսումնասիրությունների արդյունքներում, որոնք անցկացվել են շատ մեծ խմբերի վրա։

1998 թվականին Էնդի Ուեյքֆիլդի կողմից իրականացված ուսումնասիրությունում, որը ենթադրում էր կապ կարմրուկ-խոզուկ-կարմրախտ պատվաստանի և աուտիզմի միջև, հայտնաբերվել են լուրջ սխալներ և դիտավորյալ աղավաղումներ։ Ուեյքֆիլդի հոդվածը հետ է վերցվել այն ամսագրի կողմից, որը հրապարակել էր։ Այնուամենայնիվ, հրապարակումը հասցրեց հանրային ցնցում առաջացնել, ինչը հանգեցրեց զանգվածային հրաժարում պատվաստանյութերից և, հետևաբար, այդ հիվանդությունների բռնկումներ սկսեցին։ 

Կլինիկական պատկեր

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող անձինք ունեն դժվարություններ սոցիալական հաղորդակցման մեջ։ Օրինակ՝ չեն կարողանում պահել երկխոսությունը, ունեն սոցիալական մոտենալու դժվարություններ, նվազագույն կարողություն են ցուցաբերում հետաքրքրությունների ու զգացմունքների փոխանակման մեջ։

Որոշ դեպքերում սա կարող է հասնել այն մակարդակի երբ նրանք ընդհանրապես անկարող են նախաձեռնել կամ արձագանքել սոցիալական շփումներին։

Այս խանգարման ժամանակ սոցիալական հարաբերությունների պահպանման և ըմբռնման կարողությունը տուժում է։ Դժվար են ընկերանում, դժվար են  մասնակցում այն խաղերին, որտեղ անհրաժեշտ է երևակայությունը։ Ծայրահեղ դեպքերում սա կարող է հասնել այն աստիճանի, որ երեխան ընդհանրապես հետաքրքրություն չի ցուցաբերում իր հասակակիցների հետ որևէ շփման նկատմամբ։

Այս խանգարման ժամանակ նրանք խնդիրներ են ունենում ոչ վերբալ (ոչ խոսքային) հաղորդակցական վարքի մեջ։ Աուտիստիկ  սպեկտրի խանգարում ունեցող մարդկանց համար դժվար է պահել աչքային (տեսողական) շփումը, քանի որ դա կարող է նրանց մոտ առաջացնել տհաճ զգացողություններ։ Նրանց համար դժվար է մարմնի լեզվի, խոսքի ինտոնացիաների մեկնաբանումը, ինչպես նաև խնդիրներ կան ոչ վերբալ հաղորդակցության էությունը օգտագործելու և հասկանալու մեջ։

Այս խանգարումը ունեցող անձինք կարող են սովորել որոշ գործառութային ժեստեր, սակայն դրանց շարքը (ռեպերտուարը) սովորաբար սահմանափակ է՝ համեմատած մյուս մարդկանց հետ։ Նրանք չեն կարողանում բնական հաղորդակցության ընթացքում ժեստերը համապատասխան ձևով օգտագործել։ Ծայրահեղ դեպքերում կարող է նրանց մոտ լիովին բացակայել տեսողական կոնտակտը, միմիկան կամ ժեստերի օգտագործումը։

Նրանք ունեն չափազանց սահմանափակ հետաքրքրություններ, «կենտրոնացում» մի կոնկրետ թեմայի վրա, և ունեն մեծ կապվածություն սովորական առարկաների հանդեպ։ Նրանց մոտ ուշադրության ինտենսիվությունն ու կենտրոնացումը կարող են չհամապատասխանել իրավիճակին։ Օրինակ՝ երեխայի հետաքրքրությունը փոշեկուլների նկատմամբ, երեխայի կապվածությունը որոշակի խոհանոցային պարագաների հանդեպ, իսկ մեծահասակի դեպքում՝ ժամերով անընդմեջ ժամանակացույցերի գրանցումը։ Մեծահասակների մոտ հատուկ հետաքրքրությունները կարող են լինել շարժիչ ուժի և հաճույքի աղբյուր, երբեմն՝ աշխատանքի կամ կարիերայի հիմք։

Աուտիստիկ խանգարում  ունեցող մարդիկ հաճախ ունեն պաթոլոգիական արձագանքներ զգայական (սենսորային) տեղեկատվության նկատմամբ։ Օրինակ՝ շրջակա միջավայրի ջերմաստիճանին ցուցաբերում են անտարբերություն, ցավին անտարբերություն, որոշակի ձայներին կամ աղմուկներին բացասական արձագանք։

Այս խանգարմանը բնորոշ է վարքի, հետաքրքրությունների կամ գործունեության կրկնվող և ստերեոտիպային բնույթը։ Նրանց մոտ դրսևորվում է ստերեոտիպիկ շարժումներ, երեխաների դեպքում՝ խաղալիքների խստորեն շարադրմամբ, հատուկ արտահայտություններով կամ էխոլալիայով (այլ մարդկանց արտահայտությունների ստերեոտիպիկ կրկնում)։ Աուտիզմ ունեցող մարդիկ հաճախ ունեն շատ ուժեղ պահանջ, որ ամեն ինչ մնա նույնը՝ առանց փոփոխությունների։
Նրանք դժվար են հարմարվում նորություններին կամ անսպասելի փոփոխություններին, ու դա կարող է լարվածություն կամ անհանգստություն առաջացնել։

Օրինակ՝ անփոփոխ օրակարգ, ճամփորդության նույն ուղին, խիստ միանման սնունդ։

Շատ մեծահասակներ ովքեր ունեն աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում, սովորում են հանրային վայրերում զսպել իրենց կրկնվող, ստերեոտիպիկ վարքը։ Սա հատկապես ավելի հեշտ է նրանց համար, ովքեր չունեն մտավոր հետամնացություն կամ խոսքային դժվարություններ։

Եթե աուտիզմ ունեցող անձի մոտ միաժամանակ առկա է նաև կատատոնիկ համախտանիշ (կատատոնիա), առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը 5-րդ դասակարգման համակարգում օգտագործվում է հավելյալ կոդ՝ 293.89 / F06.1։

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարման (կոդ՝ 299.00 / F84.0) ախտորոշումը ԱՀԿ-5-ի համաձայն դրվում է միայն այն դեպքում, երբ ախտանիշները էականորեն խաթարում են մարդու սոցիալական, աշխատանքային կամ առօրյայի այլ կարևոր ոլորտներում գործելու ունակությունը։ Հակառակ դեպքում՝ նման ախտորոշում չի տրվում։

Ախտորոշումը հաստատող հարակից առանձնահատկություններ

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող շատ մարդիկ կարող են ունենալ ինտելեկտուալ զարգացման դժվարություններ, ինչպես նաև տեղեկատվությունը ընկալելու արագության հետ կապված խնդիրներ։ Օրինակ՝ նրանք երբեմն չեն հասցնում հետևել ռադիոյով կամ հատկապես հեռուստատեսությամբ հաղորդվող նյութերի արագությանը և գերադասում են կարդալ լուրերը՝ իրենց համար հարմար ռիթմով։ Բացի այդ, կարող են առկա լինել նաև խոսքի խանգարումներ, օրինակ՝ դանդաղ խոսք։

Աուտիզմ ունեցող անձանց մոտ հաճախ նկատվում են շարժողական յուրահատկություններ, ինչպիսիք են շարժումների անճշտությունը, մկանային լարվածությունը, ոչ բնորոշ քայլվածքը կամ քայլելը ոտքի ծայրերով։ Բացի այդ, կարող են նրանց մոտ դիտվել կրկնվող ինքնավնասող վարքեր, օրինակ՝ կարող են ձեռքով հարվածել իրենց կամ կծել։

Աուտիզմ ունեցող մեծահասակներն ու դեռահասները, իրականության հետ անհամապատասխանության պատճառով, ունեն մշտական «մեծահասակի կերպարի» կարիք, որը հոգատար է, պաշտպանում է, կայացնում է  որոշումներ ու ստանձնում պատասխանատվություն։ Այս աջակցության երկարատև բացակայության դեպքում նրանք ավելի շատ հակված են դեպրեսիայի և անհանգստության։

Այս խանգարումը ունեցող մարդկանց մոտ մոտ կարող է  լինել կատատոնիայի նման վարքագիծ, որը դեռ չի հասնում կատատոնիկ էպիզոդի մակարդակին։ Սակայն, դեպքեր կան նաև լիարժեք կատատոնիկ հարձակումների։

Նրանք հակված են «ապրել արհեստական աշխարհում», որը նրանց համար հանդիսանում է արվեստի աշխարհը, գրքերը, որոնք նկարագրում են ֆանտաստիկ աշխարհի կամ մարդկության պատմական անցյալի մասին, բայց ոչ արդի ժամանակաշրջանը կամ փաստագրական գրքերը։ Նրանք գրքում հայտնվող ռոբոտներին վերաբերվում են ինչպես մարդկանց, որովհետև ալեքսիթիմիկ անձանց համար մեքենայի և մարդու ոչ զգացմունքայն ընկալումը հավասարազոր է։ Հիմնավորումը նույնն է նաև կինոն և թատերական դրաման նախընտրելու հարցում։

Նրանց մոտ հաղորդակցության դժվարությունների պատճառով առաջանում է փոխհատուցողական «հաղորդակցման» ձև, որը դրսևորվում է սենտիմենտալ սիրով կենդանիների հանդեպ, հատկապես փոքր, վնասակար չլինող և հաճելի շփման (կատուներ, ֆրետկաներ, ծովային քնջութներ, լաբորատոր կրծողներ, խոմյակներ) նկատմամբ։

Կատատոնիա

Կատատոնիան առավել սուր և ծանր ձևը բնութագրվում է շարժման բացակայությամբ (ակինեզիա), խոսքի բացակայությամբ (մուտիզմ), երկարատև անշարժ մնալով միևնույն դիրքում (կատալեպսիա), ինչպես նաև մոմանման ճկունությամբ։

Ֆինքն ու Թեյլորը ներդրել են «կատատոնիկ սպեկտր» տերմինը՝ նկարագրելու կատատոնիայի բոլոր հնարավոր դրսևորումների շրջանակը։ Երկու տարբեր հետազոտությունների համաձայն՝ կատատոնիան դիտվում է աուտիզմ ունեցող դեռահասների և երիտասարդների մոտ մոտավորապես 12-17% դեպքերում։

Ուինգն ու Շախը պարզել են, որ կատատոնիայի առաջին դրսևորումները սովորաբար սկսվում են 10–30 տարեկանում, առավել հաճախ՝ 15–19 տարեկանի շրջանում։
Միևնույն ժամանակ, կատատոնիայով տառապող անձանց միայն մոտ 6 տոկոսն է աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող։

Ուսումնասիրվել է աուտիստիկ  սպեկտրի խանգարման և կատատոնիայի միջև կապը։ Դոսշեն (Dhossche) բնութագրել է աուտիզմը որպես «կատատոնիայի վաղ դրսևորում»։ Նրա ուսումնասիրությունների համաձայն՝ կատատոնիայի և աուտիզմի միջև հնարավոր է ունենալ ընդհանուր գենետիկական ծագում, որը կապված է 15-րդ քրոմոսոմի երկար թևում տեղակայված գեների հետ։ Բացի այդ, գամմա-ամինոկարագաթթվի (ԳԱՄԹ) ֆունկցիոնալ խանգարումները առնչվում են երկու խանգարումներին էլ։

Բժշկական դասակարգում

DSM-5

Ըստ ամերիկյան հոգեկան խանգարումների ախտորոշման և վիճակագրական ուղեցույցի հինգերորդ տարբերակի (ԱՀԿ-5), նախորդ հրատարակությունում՝ ԱՀԿ-IV, առանձին համարվող հետևյալ չորս խանգարումները միավորվել են մեկ ընդհանուր ախտորոշման ներքո՝ «Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում» (ԱՍԽ).

• Աուտիստիկ խանգարում
• Ասպերգերի համախտանիշ
• Մանկական դեզինտեգրատիվ խանգարում
• Պերվազիվ զարգացման խանգարում առանց լրացուցիչ պարզաբանումների (PDD-NOS)

ԱՄՆ-ում այն անձանց, ում մոտ DSM-IV-TR-ի համաձայն նախկինում հաստատվել էր աուտիստիկ խանգարում, Ասպերգերի համախտանիշ, մանկական դեզինտեգրատիվ խանգարում կամ համատարած զարգացման խանգարում առանց լրացուցիչ ճշգրտման (PDD-NOS), 2013 թվականից ի վեր՝ նոր՝ DSM-5 դասակարգչի ուժի մեջ մտնելուց հետո, հոգեբույժները զննման ժամանակ ախտորոշում են որպես «Աուտիզմի սպեկտրի խանգարում» (ԱՍԽ):

МКБ

МКБ-10

Հիվանդությունների միջազգային դասակարգման 10-րդ վերանայման տարբերակի համաձայն, համատարած զարգացման խանգարումների խմբին դասվում են հետևյալ խանգարումները։

• F84.0 — Մանկական աուտիզմ
• F84.01 —Մանկական աուտիզմ, պայմանավորված գլխուղեղի օրգանական հիվանդությամբ
• F84.02 — Մանկական աուտիզմ՝ առաջացած այլ պատճառներով
• F84.1 — Ատիպիկ (ոչ տիպիկ) աուտիզմ
• F84.11 — Ատիպիկ աուտիզմ՝ մտավոր հետամնացությամբ
• F84.12 — Ատիպիկ աուտիզմ՝ առանց մտավոր հետամնացության
• F84.2 — Ռետտի համախտանիշ
• F84.3 — Մանկական այլ դեզինտեգրատիվ խանգարումներ
• F84.4 — Հիպերակտիվ խանգարում՝ ուղեկցվող մտավոր հետամնացությամբ և ստերեոտիպային շարժումներով (մտավոր հետամնացություն շարժողական արգելակվածությամբ և կարծրատիպիկ շարժումներով)
• F84.5 — Ասպերգերի համախտանիշ
• F84.8 —Զարգացման այլ ընդհանրացված խանգարումներ
• F84.9 — Զարգացման այլ ընդհանրացված խանգարումներ, չճշտված։

«Համատարած զարգացման խանգարումների» խմբում ընդգրկված են նաև աուտիզմի սպեկտրի խանգարումները։ F84.2, F84.3 և F84.4 կոդերով նշված վիճակները համարվում են հազվադեպ հանդիպող՝ և կա քննարկում, թե արդյոք դրանք մտնում են աուտիզմի սպեկտրի մեջ։

«Բարձր ֆունկցիոնալ աուտիզմ» անվանվում է մանկական աուտիզմը (F84.0)՝ երբ IQ-ն գերազանցում է 70։

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարումը ներառված չէ հիվանդությունների միջազգային դասակարգման մեջ։

МКБ-11 

2018 թվականի ՀՄԴ-11 տարբերակում ավելացվել է նոր ախտորոշիչ միավոր՝ «Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում» (կոդ 6A02):

ՀՄԴ-11-ում աուտիստիկ սպեկտրի խանգարումը բաժանվում է ենթատեսակների՝ կախված թե արդյոք առկա է մտավոր զարգացումների խանգարում, և գնահատվում է, թե մարդն ունի՞ «ֆունկցիոնալ լեզու» (գրավոր կամ բանավոր), այսինքն՝ խոսք՝ որպես անձնական կարիքներն ու ցանկությունները արտահայտելու միջոց։

Հիմնականում առանձնացվում են հետևյալ ենթատեսակները՝

• 6A02.0 — ԱՍԽ՝ առանց ինտելեկտուալ զարգացման խանգարման և առանց ֆունկցիոնալ լեզվի խախտման, կամ թեթև խանգարմամբ։
• 6A02.1 — ԱՍԽ՝ ուղեկցվող ինտելեկտուալ զարգացման խանգարմամբ և առանց ֆունկցիոնալ լեզվի խանգարման, կամ թեթև խանգարմամբ։
• 6A02.2 — ԱՍԽ՝ առանց ինտելեկտուալ զարգացման խանգարման, բայց ֆունկցիոնալ լեզվի խանգարմամբ։
• 6A02.3 — ԱՍԽ՝ ինտելեկտուալ զարգացման խանգարմամբ և ֆունկցիոնալ լեզվի խանգարմամբ։
• 6A02.4 — ԱՍԽ՝ առանց ինտելեկտուալ զարգացման խանգարման և ֆունկցիոնալ լեզվի բացակայությամբ։
• 6A02.5 — ԱՍԽ՝ ուղեկցվող ինտելեկտուալ զարգացման խանգարմամբ և ֆունկցիոնալ լեզվի բացակայությամբ։
• 6A02.Y — ԱՍԽ այլ հստակեցված խանգարում։
• 6A02.Z — ԱՍԽ չհստակեցված։

Համաճարակաբանություն

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարման տարածվածությունը ԱՄՆ-ում և այլ երկրներում գնահատվում է՝ բնակչության մոտ 1 %-ը։ 160 երեխայից մեկը ունենում է ԱՍԽ։

Դիֆերենցիալ ախտորոշում

Ըստ DSM-5-ի «Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում» ախտորոշման հաստատման ժամանակ անհրաժեշտ է բացառել հետևյալ հիվանդությունները՝

• Ռետտի սինդրոմ (կոդ չկա)
• Սելեկտիվ մուտիզմը (312.23 / F94.0)
• Խոսքային խանգարումները և սոցիալական (պրագմատիկ) կոմունիկացիայի խանգարումը (315.39 / F80.89)
• Մտավոր հետամնացություն առանց աուտիստական սպեկտրի խանգարման (319 / F70–F73),
• Ուշադրության դեֆիցիտի և հիպերակտիվության խանգարում (ՈւԴՀԽ) (314.01 / F90.2, 314.00 / F90.0, 314.01 / F90.8, 314.01 / F90.9),
• Ստերեոտիպիկ կրկնվող շարժումներ (307.3 / F98.4),
• Շիզոֆրենիա (295.90 / F20.9)։

Փակագծերում նշված են DSM-5-ում կիրառվող ախտորոշիչ կոդերը, որոնք ըստ էության համընկնում են МКБ-9-КМ և МКБ-10-КМ կոդերին՝ հեշտացնելու համար դասակարգչում հիվանդությունների որոնումը։

Սոցիալացում և ուսուցում

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող մարդկանց աջակցության ծրագրերը պետք է հիմնված լինեն հաջորդականության սկզբունքի վրա կյանքի բոլոր փուլերում՝ սկսած վաղ մանկությունից մինչև հասուն տարիքը։

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող երեխաների հաջող ինտեգրական կրթության հիմնական պայմանները՝

1. Համապատասխան պատրաստվածությամբ մանկավարժական անձնակազմ, որը կիրառում է հատուկ մեթոդներ և կրթական նյութի հարմարեցման և կրթական պրոցեսի կազմակերպման գործելաոճ
2. Դաստիարակի առկայություն

ԱՄՆ կրթական պրակտիկայում ապացուցվել է վարքային մոտեցումների արդյունավետությունը՝

• ցանկալի վարքագծի և տարբերակված ուսուցման պահպանման համակարգեր դասարանի մակարդակով
• վարքագծաի կիրառական վերլուծություն՝ առանձին աշակերտների մակարդակով

Գոյություն ունեն կազմակերպություններ, որոնք զբաղվում են աուտիզմով մարդկանց ադապտացմամբ։ Օրինակ՝

• «Auticon» և «Specialisterne» Կոնսալտինգային ընկերությունները աշխատանքի են ընդունում նրանց՝ QA (հաճախորդի պահանջների ստուգում), կոդի վիճակագրական վերլուծություն և այլ աշխատանքներ իրականացնելու համար
• Իսրայելի բանակում գործում է «Ռոիմ-ռախոկ» («հեռուն նայող») ծրագիրը, որի շրջանակում աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող մարդիկ զբաղվում են օդային և տիեզերական լուսանկարների ապակոդավորմամբ
• Իտալիայում գործում է «Orchestra Invisibile» օրկեստրը
• Ավստրալիայում՝ «Օդուվանչիկ» ծրագիրը։
• Ռուսաստանում գործում է «Ցիֆրոլոգիա» նախագիծը, որը նախաձեռնել է «Գազպրոմ նեֆտ» ընկերությունը։ Այստեղ աուտիզմ ունեցող աշխատակիցները զբաղվում են պատկերների և վիդեոլուսանկարների նշագրմամբ, ինչը հնարավորություն է տալիս ուսուցանել նեյրոնային ցանցերին՝ ընկերության և այլ բիզնեսների կարիքների համար։

Աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող երեխաների ներառական կրթությունը Ռուսաստանի կրթական համակարգում`

2012 թ. դեկտեմբերի 29-ին «Կրթության մասին» օրենքի №273-ФЗ խմբագրությունը՝ առաջին անգամ օրենսդրորական մակարդակում ամրագրեց աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող երեխաների հասանելի և որակյալ կրթություն ունենալու իրավունքը։

2014 թ. դեկտեմբերի 19-ի Ռուսաստանի Կրթության և գիտության նախարարության № 1598 հրամանի ներկայացված «Առաջնային ընդհանուր կրթության ֆեդերալ պետական հասարակական չափորոշիչի (ՖՊՀՍ) հաստատուման մասին՝ առողջական սահմանափակումներ ունեցող աշակերտների համար» հավելված 8-ում, ներկայացվեց առաջնային ընդհանուր կրթության ՖՊՀՍ աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող երեխաների համար։

Մոսկվայի Պետական Մարդկային Հոգեբանության և Պատմության Համալսարանի Ներառական Կրթության Պրոբլեմների Ինստիտուտի տվյալներով՝ 2012 թվականին Մոսկվայում ներառական կրթության պայմաններում սովորող աուտիստիկ սպեկտրի խանգարում ունեցող երեխաների մասնաբաժինը կազմել է բոլոր հաշմանդամություն ունեցող երեխաների 4%-ը, իսկ 2014 թվականին՝ 7,8 %։

Թերապիա 

Աուտիզմի սպեկտրի խանգարման հետ կապված կատատոնիայի բուժման հիմնական մեթոդը բենզոդիազեպինների օգտագործումն է, իսկ հակահուզական դեղերը խորհուրդ չի տրվում կիրառել։ Ծանր կատատոնիայի դեպքում աուտիզմի սպեկտրի խանգարում ունեցող ավելի քան կես հիվանդների մոտ կատատոնիկ նշանները նվազեցնում է լորազեպամի, դիազեպամի կամ ամոբարբիտալի ներարկումն անոթի մեջ՝ որպես բենզոդիազեպինային հանգստացուցիչներ։

Սոցիալական անհանգստության և սոցիալական ադապտացիայի բարձրացման համար աուտիզմ ունեցող մեծահասակների շրջանում ուսումնասիրվում են փորձարարական մեթոդները,  օգտագործելով էմպաթոգեն MDMA-ի հիման վրա գործող հոգեբանական թերապիա։