ԱՄԵՆ ԻՆՉ ԼԱՓՈՂ ԿՐԱԿԸ

Ամեն երեկո, այնտեղ, հեռավոր բլուրի վրա բռնկվում է մի հինավուրձ մատուռ։ Պատված կրակով, այն այրվում է այնքան վառ, որ տեսանելի է լինում ամեն տեղից, սարսափելի նախախնամության նման։ Առավոտյան արդեն հրդեհից ոչ մի հետք չի մնում, իսկ մատուռը, սովորականի պես ճռճռում է իր չորացած տախտակներով՝ ամբողջական ու անվնաս, տարեցտարի, դարեդար, պահպանելով իր զարմանալի պատմությունը։

Ժամանակին, այդ մատուռի տեղում դարբնոց էր։

Դարբինը, ով այդտեղ աշխատում էր, ամենասովորական դարբին էր՝ ոչ մի յուրահատուկ բան իրենից չէր ներկայացնում, միայն ձիերին էր լավ պայտում, ու վերջ։

Բայց մի անգամ նրա մոտ, դարբնոց մի ծերունի եկավ։

- Ինձ համար սուր պատրաստիր, - հայտարարեց նա անմիջապես շեմից։

- Ես սրեր պատրաստել չգիտեմ, - ծերունուց ուզեցավ պոկ գալ դարբինը։ - Եվ ինչի՞դ է սուրը պետք, երբ դու հազիվ ես ոտքի վրա կանգնում։ Ավելի լավ է տուն գնա ու ինձ մի խանգարիր։

Բայց ծերունին չէր նահանջում։

- Սուր պատրաստիր ինձ համար, - հրամայեց նա։

- Բայց ես չեմ կարողանում, - լրջորեն բարկացավ դարբինը։ - Հեռացիր, դու խու՞լ ես։

- Պատրաստիր, - պողպատե ճանկով բռնել էր ծերունին՝ դարբնի ձեռքը, անթարթ նայելով նրա աչքերի մեջ։ - Ես քեզ կսովորեցնեմ այդ վարպետությանը։

Դե ինչ, դարբնին ոչինչ չէր մնում անել, քան համաձայնվել այդ դժվար աշխատանքը կատարել։ Իսկ ծերունին, մնաց նրա մոտ ապրելու՝ ուսուցչի իրավունքով։

Օր օրի չարչարվում էր դարբինը, վաղ առավոտից մինչ ուշ երեկո, ստեղծելով մի այնպիսի սուր, որ ծերունուն դուր գար։ Բայց ամեն օր, նա իր աշխատանքի դիմաց միայն զուսպ ապտակ էր ստանում։

Մի ուրիշը կվռնդեր ծերունուն ու կմոռանար նրա մասին, բայց դարբինը չէր կարող հրաժարվել այդպիսի անսպասելի ընծայից, որը իրեն բաժին էր ընկել՝ անկոչ ուսուցչի տեսքով։ Չէր եղել դեռ դարբնի կյանքում այդպիսի գրավիչ զբաղմունք, ինչպիսին էր մեծագույն իր պատրաստելու համար աշխատանքը։

Եվ ահա, երկար ամիսներ համառ չարչարանքի արդյունքում, դարբինը, վերջապես պարգևատրվեց, քանի որ իր ձեռքերում էր պահում մեծագույնը բոլոր ստեղծագործություններից՝ սուրը, որին հավասար չէր եղել։ Սուրը զրնգում էր թեթև հպումից ու այդ զրնգոցը վերաճում էր մի հրաշագեղ երգի, որը կանչում էր դեպի մեծ մարտերի ու վիթխարի սխրագործությունների։ Նման սրով, ոչ մի թշնամի սարսափելի չէր։

- Այո, դա հենց այն սուրն է, - բավարարված ժպտաց ծերունին։ - Իմ սուրն է։ Շնորհակալ եմ քեզ, - երկար ժամանակ անց, առաջին անգամ ասաց նա իր բարի խոսքը դարբնին։ - Դե ինչ, այսուհետ դու հասարակ դարբին չես, դու՝ քո գործի վարպետն ես։

Սուր վերցնելով ծերունին հեռացավ։

Ու շուտով, անգերազանցելի վարպետի մասին լուրերը, ով իրականում աստվածային սրեր է պատրաստում, տարածվեցին ամբողջ շրջանում։ Գիշեր ցերեկ, ոչ քուն, ոչ էլ հոգնածություն զգալով, պատրաստում էր դարբինը իր ժամանակի մեծագույն ստեղծագործությունները։ Եվ նրա յուրաքանչյուր նոր սուրը մախորդից լավն էր։ Եվ մեծ զորականներ էին գալիս խոնարհվելու հին դարբնոց, որպեսզի իրենց ձեռքը վերցնելով բաղձալի սուրը, լսեն նրա երգը, որը կլցնի նրանց հոգին թշնամու նկատմամբ ատելությամբ ու կլիցքավորի նրանց մարտերում՝ անվախությամբ։

Շուտով դարբնի վարպետության մասին լուրերը հասան նաև արքային։ Նա ինքը եկավ դարբնոց ու առաջինը խոնարհվեց դարբնին։

- Ստեղծիր իմ համար այդպիսի սուր, - խնդրեց արքան, - որից լավը չի կարող ուղղակի լինել։ Իսկ ես քեզ համար ոսկի չեմ խնայի։

- Կստեղծեմ, ինչու չստեղծեմ, - ինքնագոհ քմծիծաղ տվեց դարբինը։

Եվ ստեղծեց դարբինը մի այնպիսի սուր, որից արքայի աչքերին արցունքներ առաջացան։ Այդ անգերազանցելի սրի սայրը երգում էր այնպիսի հաղթական երգ, որից հին վերքերը դադարում էին տնքալ, իսկ հոգնածությունը ու տարիքը նահանջում էին վախեցած շնագայլերի նման։ Սայրի հուրը, հոգնած ձեռքին օժտում էր չտեսնված ուժով։

- Սա լավագույնն է, որ ես երբևէ պահել եմ իմ ձեռքում, - հիացմունքով ասաց արքան։ - Դու իրապես մեծ վարպետ ես, այդ պատաճառով էլ ուզում եմ, որ դու ինձ հետ պալատ գաս, այնտեղ, որտեղ քեզ համար պատրաստված է լավագույն դարբնոցը՝ ախր դու դրան արժանի ես։ Եվ ուզում եմ ես, որ այսուհետև քո բոլոր ստեղծած սրերը սկզբից բերեն ինձ մոտ, որ ես կարողանամ գնահատել՝ հո իմ սրից լավը չեն ստացվել։ Չեմ կարող ես հաշտվել այն մտքի հետ, որ մի ինչ-որ հասարակ զորականի ձեռքերում կարող է սուր հայտնվել՝ արքայականից լավը։

Դե ինչ, մեր դարբինը չէր, որ պետք է հակաճառեր արքային, ու նա համաձայնվեց։ Ցավը սրտում նա լքեց իր դարբնոցը, բայց դե ինչ անես։

Անցան տարիներ տարիների ետևից, իսկ դարբինը սրեր էր պատրաստում, մեկը մյուսից լավը, հիշելով այդ ընթացքում, որ արքայի սրից դրանք լավը չպետք է լինեն։ Եվ արքան բաժանում էր այդ, տարբեր ձայներով երգող սրերը իր լավագույն զորականներին, ստուգված պահապաններին, հավատարիմ մարդասպաններին։ Ու նրա բանակը ուժեղանում էր։ Եվ ահա արդեն հրկիզվեցին հողերը, ու մահը անցավ դրանցով սոված գիշատիչների երամով։ Թագավորությունները՝ թագավորությունների ետևից ընկնում էին արքայի ոտքերը, ում ձեռքին հաղթական երգում էր սուրը։ Թշնամիները ջախջախվում էին, հողերը զավթվում, բայց սրերը առաջվա նման երգում էին, կոչ անելով կռվել։ Եվ այդժամ եղբայրն ելավ եղբոր դեմ, որդին՝ հոր, հայրը՝ որդու։ Մարտնչեցին նրանք գիշեր և ցերեկ, կռվեցին ու չկարողացան հաղթել։ Ու որոտաց երկրի վրա բոլոր սրերի հաղթական երգը, որը վերածվեց մի կատաղած գոռոցի, ու երկինքը սևացավ այդ երգից։

Արքան այդ ամենից չէր ուրախանում։ Մարդիկ աղաչում էին նրան կանգնեցնել խելահեղությունը, բայց դա նրա իշխանությունից դուրս էր։ Ու այդժամ սրերը երգեցին արքայի նկատմամբ հաղթանակի մասին։

- Ամեն ինչում մեղավորը՝ դարբինն է, - պաշտպանվեց ինչպես կարող էր արքան։ - Դա իր մեղքն է։ Չլինեին սրերը՝ չեր լինի նաև պատերազմներ։

Եվ դարբնին շղթայեցին, ու զնդանը գցեցին։ Օրեցօր նա սպասում էր դատավճռին։

- Քեզ կպատառոտեն մասերի այսպիսի չարագործությունների համար, - ճղավում էր ատելությունից արքան։ - Քարեր կնետեն քեզ վրա, կպատառոտեն, կսպանեն։

Իսկ դարբինը մեղադրում էր միայն մի մարդու այս աշխարհում՝ այն ծերունուն, որը ոչնչացրեց իր ողջ կյանքը։ «Չլիներ նա՝ չէին լինի սրերը, չէին լինի պատերազմներ ու մահեր, իսկ իմ կյանքը կլիներ անհոգ ու երջանիկ։ Անիծված լինես, ծերուկ»։

Եվ կարծես լսելով այդ անեծքները, զնդան եկավ այդ նույն ծերունին։ Ու նրա մեջի ետևում դարբինը տեսավ իրեն ծանոթ սուրը, որը լավագույններից լավագույնն էր։ Եվ այդ սրի սայրը կայծկլտում էր լույսով, այլ ոչ թե հուր էր նրանից հոսում, ու երգում էր այն պաշտպանության մասին, ոչ թե հարձակման։

- Ինչու՞ ես եկել, ծերուկ, - կատաղած մռնչաց դարբինը։ - Քեզ քի՞չ է իմ կործանված կյանքը։ Թե՞ եկել ես նայես, թե ինչպես են ինձ տալու ամբոխի խոշտանգմանը։

- Ես եկել եմ, որ քեզ ընտրություն տամ, - հանգիստ պատասխանեց ծերունին։ - Դու կարող ես վերցնել իմ սուրը՝ մեր, քեզ հետ սուրը, ու ճանապարհվել փրկելու աշխարհը, հանգցնելով մարտերի կրակները։ Հենց դրա համար էր ժամանակին, մեր կողմից այն ստեղծվել, որպեսզի հանգցնի մարտերի կրակը, այլ ոչ թե բորբոքի։ Դրա համար էի ես եկել քեզ մոտ։ Դրա համար ես քեզ փոխանցեցի իմ բոլոր գիտելիքները։ Մենք միայն միասին կարողացանք ստեղծել այն՝ ախր այս սրի հուրը քոնն էր, իսկ վարպետությունը, որը հնազանդեցնում է կրակը, դարձնելով իրեն լույս՝ իմ շնորքն է։

- Ես զորական չեմ, - ձեռքը թափ տվեց դարբինը, - և փրկիչ էլ չեմ։ Ես սրեր եմ պատրաստում։ Բայց դրանք բոլորը մարտերի կրակ են բորբոքում։ Քո մի սրով, իմ բոլոր սրերի կրակը չես հանգցնի։

- Դրա համար էլ առաջարկում եմ քեզ, - համոզում էր նրան ծերունին, - գնանք միասին կռվելու։ Միասին մենք կստեղծենք հանգցնող սրեր։ Դու մենքկ դրան ընդունակ չես։

- Ընդունակ եմ, - չէր համաձայնվում դարբինը։ - Ես ինքս կուղղեմ իմ սխալը։ Ես պարտավոր եմ։

Բայց դա սխալ չի եղել, - խորհրդավոր ժպտաց ծերունին։ - Առանց քո սրերի, իմ սուրը պետք չէր գա։ Ու ես անպետք կլինեի։ Բայց ամեն դեպքում, քեզ մոտ ոչինչ չի ստացվի։

- Կստացվի։ Միայն թե բաց թող ինձ այստեղից։ Ես կվերադառնամ իմ դարբնոց, կփակվեմ տաս կողպեքի տակ ու կաշխատեմ օր ու գիշեր, բայց ես կսանձեմ իմ կրակը, ու կդարձնեմ այն լույս։

- Ոչ, - անսասան էր ծերունին, - առանց ինձ չես կարող։ Բայց դու ազատ ես քո ընտրության մեջ՝ գնա։

Ծերունին ազատ արձակեց դարբնին բանտարկությունից իսկ ինքը՝ անհետացավ։

Օր ու գիշեր այրվում էր կրակը հին դարբնոոցում, օր ու գիշեր զարկում էր մուրճը՝ զնդանին։ Դարբինն ինքն էր սկսում նմանվել իր սրերին՝ անսանձ կրակով պատված, նա առանց հոգնելու թափահարում էր իր մուրճը ու իջեցնում այն շիկացած պողպատի վրա։ Նա մարտնչում էր սեփական անվերջանալի մարտերի շրջապտույտում, ու ամեն անգամ պարտություն էր կրում։ Նրա յուրաքանչյուր սուրը դուրս էր գալիս որպես մի չքնաղ ստեղծագործություն, բայց, առաջվա նման, անտանելի կրակ էր նրացից հոսում ու այն կոչ էր անում արյունոտ մարտերի։

Այդ ընթացքում մարտերը սկսեցին դանդաղ լռել, իսկ անհաղթելի ծերունու մասին լուրերը, ով փրկում էր աշխարհը իր լույս ճառագող սրով, տարածվեցին երկրով։

Եվ միայն խոր ծերությունում, դարբինը, վերջապես կանգ առավ, ընդունելով իր պարտությունը։ Եվ կանգ առնելով, նա առաջին անգամ այս երկար ժամանալ նայեց իր արտացոլամանը հայելու մեջ։ Եվ տեսավ նա այդ արտացոլման մեջ այն ծերունուն, ով երբեմնի սովորեցրել էր նրան մեծ վարպետություն։ Եվ հասկացավ նա, որ չունի այլևս նա կրակ իր մեջ, այլ միայն սրեր պատրաստելու վարպետություն ունի։ Վարպետություն, որը ունակ է հանգցնել այսուհետ ցանկացած բոց, որովհետև այսուհետ նա ոչ թե ուղղակի դարբին էր, ոչ թե հայտնի վարպետ, այլ ուսուցիչ։ Եվ ճանապարհվեց դարբինը մի ուրիշ հմուտ դարբին փնտրելու, որպեսզի սովորեցնի նրան ստեղծել մեծ սուրը, որը կպաշտպանի ու կհանգցնի պատերազմների բոցը։ Ու այդպիսի դարբին գտնվեց։ Ու լույս ճառագող սուրը ստեղծված էր։ Բայց նույնժամ ստեղծվեցին սրեր, որոնք բերում էին ամեն բան խժռող մարտերի կրակ։ Եվ արդեն այդ ուրիշ դարբինը, չկարողացավ սանձել իր սրերի կրակը այնքան ժամանակ, մինչև իր արտացոլման մեջ նա չտեսավ ուսուցչի։

ԱՎԱ ԱՐԴՈ