ԴԱՏԱՐԿ ԳԼԽԱՐԿԸ

Գողը՝ գողանում է։

Հիմարը՝ վերցնում է առանց հարցնելու։

Սա մի սովորական պատմություն է։ Այսպիսի պատմություններ շատ շատ կան – բոլորը չես հաշվի։ Ուղղակի ոչ բոլոր այդ պատմություններն են խելք ու իմաստություն սովորեցնում։ Իսկ այ Ստեփանի բախտը, այդ իմաստով բերեց՝

իրեն այդ ամենը սովորեցրեցին, իսկ այ հեշտ տրվեց նրան այդ ուսուցումը, թե ոչ, այ դրանում մենք հիմա կփորձենք հասկանալ։

Ստեփանը լավ տղա էր։ Այ արհեստի առումով նրա բախտը չէր բերում՝ ինչ որ սկսում էր անել, ոչինչ դրանից դուրս չէր գալիս։ Համենայն դեպս նա այդպես էր համարում։ Մուրճ էր վերցնում՝ ձեռքերն էին ցավում, կացին էր վերցնում՝ ուսերն էին նվվում, արոր էր վերցնում՝ ոտքերն էին նվվում, ուզում էր մտածել՝ գլուխն էր ցավում։ Մի խոսքով, չէր ստացվում Ստեփանի մոտ աշխատանքի առումով, աշխատանքը նրա վրա չէր գալիս, չնայած նա, իր խոսքերով, մաշկից դուրս էր գալիս, և շատ էր ուզում իր ուժերով կոպեկ վաստակել։ Սակայն կոպեկ չկար։ Իսկ երբ կոպեկ չկա՝ ստամոքսն էլ է դատարկ։ Իսկ դատարկ ստամոքսով երկա՞ր կապրեք։ Դե Ստեփանն էլ երկար չդիմացավ։ Մտածեց նա երկար, ու որոշեց, որ առևտուրը նրան շատ էլ համապատասխան է։ Առևտուրի մեջ ինչն է կարևոր – քեզ հարմար գին սահմանելը, իսկ հետո արդեն նստի ու գնորդ սպասի, իսկ երբ կգա – կլպի դյուրահավատ մարդուն ինչպես կարող ես։ Բայց խնդիրը նրանում էր, որ չգիտեր որտեղից ապրանք բերեր։ Գլուխը քորեց Ստեփանը, մտազբաղ շոյեց մորուքը և որոշեց գնալ գյուղի վերջում գտնվող մի լքված այգի։

Այդ այգին, ինչպես ասես չէին անվանում՝ էլ «անիծված», էլ «խուլ», էլ «մահացած»։ Անվանումները կարծես շատ էին, իսկ դրա մասին աչ ոք ոչինչ չէր կարողանում ասել, միայն ենթադրություններ էին և հիմար պատմություններ։ Ասում էին, թե այդ այգում, ոչ քիչ ոչ շատ, մի ամբողջ պալատ է պահված։ Ասում էին թե այն չի երևում մրգատու ծառերի մեջ, սակայն կանգնած է նա այնտեղ ուրվականի պես և միայն գիշերը, իր մեխված պատուհաններով անցորդներին է վախեցնում։ Սակայն դրանից, այդ այգու հասած մրգերը ճաշակել ցանկացողները չէին պակասում։ Իսկ այգին էլ, կլոր տարին բերք էր տալիս։ Լրիվ սատանայություն էր։

Սատանայություն էր թե ոչ, բայց Ստեփանը սպասեց մութն ընկնի և գլխարկը մինչև ունքերը իջացրած, գողեգող գնաց նեղլիկ փողոցներով այդ հարուստ այգի։ Հեշտությամբ նա անցավ խարխուլ ցանկապատը, գլխից գլխարկը հանեց և սկսեց ագահությամբ իր քաղած խնձորները այնտեղ տեղավորել։ Նա իհարկե կարող էր իր հետ նաև մեծ պարկ տանել, - այդ գլխարկի մեջ շատ բան չէր տեղավորվում, - բայց Ստեփանը այսպես էր մտածում՝ ավելի լավ է քիչ, բայց լավը, թե չէ մեկ էլ իրեն որևէ մեկը կտեսնի – ինչպե՞ս է նա այդ պարկով փախչելու, իսկ այսպես՝ գլխարկով, հետ կթռչի ցանկապատից դուրս և էլ ոչ ոք չի էլ գտնի։ Ավելի լավ է ամեն գիշեր այսպես լուռ ու աննկատ անցնել, համ էլ վաճառելու բան կունենա։

Լցրեց Ստեփանը բերնեբերան իր գլխարկը, ինքն էլ կուշտ կերավ և արդեն պատրաստվում էր ցանկապատը հետ անցնել սակայն հանկարծ նրա գլխարկը վառ կրակով բռնկվեց։ Ստեփանը վախից այն գետին գցեց, և կրակն անմիջապես հանգավ։ Վախվխելով խոնարհվեց Ստեփանը գլխարկի վրա, և այ քեզ հրաշք, կրակի հետք անգամ չկար՝ինչպես կար, այնպես էլ մնացել էր։ Ստեփանը հավաքեց գլխարկից դուրս թափված բոլոր խնձորները, կրկին ձեռքը վերցրեց ու հենց վերցրեց, անմիջապես անիծվածը նորից բռնկվեց կրակով։ Ամբողջովին կրակով պատվեց բայց չի վառվում և ձեռքերն էլ չի այրում։ Դրանից Ստեփանի մազերը բիզ-բիզ կանգնեցին և մորուքը ցցվեց։ Կանգնել է ու չի հասկանում թե ինչ անի, ախր այնպիսի լույս է տալիս այդ կրակը, որ իրեն միայն կույրը չի տեսնի։ Գլխարկը գցել էլ չի կարող՝ լավ խնձորները, բայց ինքը՝ գլխարկը փող արժե, դուրսն էլ արդեն աշուն է։ Մի խոսքով տարակուսում է Ստեփանը և չգիտե թե ինչ անի։ Իր բախտից, կամ էլ արդեն ի դժբախտություն իրեն, այստեղ յուրաքանչյուրը, թող ինքն իր համար որոշի, ծառերի ետևից մի աղջիկ դուրս եկավ՝ գեղեցկուհի, բառեր չկան, սակայն շատ վշտացած։ Դե վշտացած կլինես, եթե գողը քո ուեցածը գողանա։ Ստեփանը աղջկան տեսավ և ներքուստ հոգոց քաշեց՝ դե ի՞նչ կարող է այդ աղջիկը իրեն անել։ Գեղեցիկները, բոլորը հիմար են, որոշել էր նա, և նույնիսկ ժպիտանման մի բան պատկերեց դեմքին։ Իսկ այ աղջիկը, բոլորովին էլ ժպտալու տրամադրություն չուներ՝ նա այնպես էր Ստեփանին աչքերով շանթահարում, այնպիսի բարկությամբ էր լցված, որ վերջինիս մարմինը դող ընկավ և ատամներն սկսեցին իրար թմբկահարել։

- Եվ ի՞նչ ես Դու այստեղ անում, - հարցրեց աղջիկը։

Իսկ Ստեփանը, քարացած կանգնել, ու միայն աչքերն էր անիմաստ թարթում ու ոչինչ չէր կարող պատասխանել, որովհետև պատասխանելու բան էլ չուներ։ Կուզենար նա մի ինչ-որ բան խաբել, բայց դե որտեղից արդարացում վերցներ, երբ նրա գլուխն ի ծնե ոչինչ չէր կարողանում հորինել։ Իսկ աղջիկը, լռում է, և անթարթ Ստեփանին նայում։ Եվ հայացքը նրա վատն է, կպչուն, այրող, միչև ներսդ դա զգում ես։ Դե Ստեփանն էլ սկսեց գղգղալ, թե գնում-գնում էր և պատահաբար հասավ այս չքնաղ այգուն և բոլորովին չգիտեր, թե այս այգին որևէ մեկին է պատկանում, իսկ եթե իմանար, ապա երբեք չէր խիզախի այսպիսի չքնաղագույն տիրուհու հանգիստը խանգարել։

Աղջիկը, այս չկապակցված հիմարությունը մինչև վերջ լսեց, նույնիսկ հասկացողությամբ գլխով արեց և հանկարծ շշմեցրեց՝

- Իսկ ինչու՞ դու ոչինչ չես վերցրել։ Գլխարկդ դատարկ է, ինչպես տեսնում եմ։ Մի՞թե ձեռքդ չգնաց մի հասած խնձոր քաղեց։

Ստեփանը հանկարծակի եկավ, նայեց գլխարկի մեջ, որը բոցերի մեջ էր ու քարացավ՝ դատարկ էր այն, իսկ ձեռքերի մեջ այնպիսի ծանրություն էր զգում, կարծես խնձորները առաջվա պես այնտեղ էին, ուղղակի անտեսանելի էին դարձել։ Դե ինչ արած, սատանայությունը՝ գլխարկդ ձեռքումդ էլ է սատանայություն։ Շփոթվեց մի պահ Ստեփանը, իսկ հետո, առանց խղճի խայթի պատասխանեց՝

- Ոչ մի բան էլ ես քո այգուց չեմ վերցրել, ոչ մի խնձոր։ Եվ ի՞նչ իրավունքով ես դա պետք է անեի։

Աղջիկը ի պատասխան խորամանկորեն կկոցեց աչքերը։

- Ինչ ճիշտ մարդ ես դու, - ասում է նա։ - Իսկ գլխարկը քո ձեռքում ինչու՞ է այրվում։ Լավ, - պատասխանի չսպասելով ասաց նա, - նրա մեջ միևնույն է խնձոր չկա, իսկ դա նշանակում է, որ դու իսկապես ազնիվ մարդ ես։ Իսկ այ քո ազնվության համար, ես քեզ ոսկով կպարգևեմ՝ քո գլխարկը, բերնեբերան ոսկի կլցնեմ, այնքան, որքան դրա մեջ կտեղավորվի։

Եվ ինչ-որ տեղ երկնքից սկսեցին ոսկեդրամներ թափվել, և բոլորը գլխարկի կողքով թափվեցին, միայն մի ոսկեդրամ ընկավ ուղիղ գլխարկի վրա այնպես, որ կամայական պահի կարող էր ընկնել։

Խոժոռվեց աղջիկը և զարմացած Ստեփանին նայեց։

- Ինչպե՞ս կարող է լինել, - տարակուսեց նա։ Եթե գլխարկդ դատարկ լիներ, իմ ողջ ոսկին այնտեղ կտեղավորվեր, իսկ այն, կարծես թե ինչ-որ բանով, բերնեբերան լցված լինի։

Ստեփանը պատրաստ էր ամոթից գետինը մտնել, սակայն գողության մասին խոստովանելը ավելի սարսափելի էր։ Ստեփանը ի պատասխան կարողացավ միայն ուսերը թոթովել։ Իսկ աղջիկը միայն բարձր ծիծաղեց և գնաց իր պատուհանները մեխած պալատը։

Իսկ Ստեփանը, հենց ցանկապատից այն կողմ անցավ, գլխարկը դադարեց այրվել և նրա մեջ, օ հրաշք, կրկին տեսանելի դարձաձ խնձորներ էին, իսկ խնձորներից մեկի վրա դողդղում էր, նրան ինչոր կերպ կպած ոսկեդրամը։ Միայն մի ոսկեդրամ, իսկ կարող էր լինել մի ամբողջ գլխարկ ոսկեդրամներ։ Այդպիսի մտքերից Ստեփանն ուզում եր ուղղակի բարձրաձայն լաց լինել։ Ինչպիսի անարդարություն։

Անցավ մի քանի օր։ Այն մեկ ոսկեդրամը հերիքեց միայն, որպեսզի նա իրեն մի քիչ կերակուր գնի և կրկին՝ բարև դատարկ ստամոքս։ Կրկին Ստեփանը գլուխը քորեց, շոյեց մորուքը և որոշեց իր բախտը փորձել խնձորի այգում։ Ո՞վ գիտե, թե ինչպես այս անգամ կդասավորվի։

Կրկին մթության քողի տակ նա այգի սողոսկեց, կրկին գլխարկը խնձորենու տակ դրեց և երբ առաջին խնձորները նրա մեջ ընկան, անմիջապես գլխարկը բոցավառվեց վառ կրակով։ Դե այստեղ էլ արդեն տիրուհուն սպասելը երկար չտևեց։ Իրականում ուզում էր Ստեփանը տեղից պոկվել ու վազել, բայց դե միայն խղճի մնացորդները թույլ չտվեցին նրան դա անել։ Իսկ տիրուհին նրան է նայում այնպես, որ հոգին տակնուվրա է լինում այդ հայացքից։

- Կրկին դու, - դժգոհությամբ խոժոռվեց նա։ - Եվ կրկին, ինչպես հասկանում եմ, ոչինչ չես վերցրել, ոչ մի խնձոր։

Այս անգամ Ստեփանը որոշեց, որ ավելի խելացի կգտնվի և բնականաբար ավելի ազնիվ։

- Ոչ, - տիրուհուն մեկնեց նա բոցավառվող գլխարկը, - ես մի քանի խնձոր եմ վերցրել։ Բայց ես ազնվորեն այդ մասին խոստովանում եմ։

Իսկ տիրուհին նույնիսկ ունքը չշարժեց։

- Իսկ գիտե՞ս Դու, - շարունակեց նա, - թե ինչ է սպասում այն գողին, ով քիչ է որ իմ խնձորներն է գողանում, իմ ամենօրյա չարչարանքով աճեցրած, բացի դրանից էլ խիզախում է խաբել ինձ, այն էլ ոչ մեկ անգամ։ Դու ինձ առաջին անգամ չես ստում, այդպես չէ՞։

Դե այստեղ հակաճառելու բան չկար – Ստեփանը միայն ամոթից հայացքը իջեցրեց։

- Կարող էիր առաջին անգամ արդեն գլխի ընկնել, որ քո սուտը, իմ աչքերից չվրիպեց։ Քո գլխարկը այն ժամանակ այրվում էր, հիմա էլ է այրվում, որովհետև դու գող ես և խաբեբա։ Այնպես որ պատժից չես խուսափի։

Ստեփանի ոտքերը, անսպասելիությունից թուլացան։ Նա արդեն պատրաստվել էր, իր ազնվության համար, իր գլխարկը բերնեբերան ոսկեդրամներ լցնել, իսկ այստեղ՝ պատիժ։ Եվ ամենակարևորը ինչի համար, ինչ-որ խնձորների։

- Ոչ թե խնձորների, այլ խաբեության, - գոռաց տիրուհին, չնյածա Ստեփանը բառ անգամ չէր արտաբերել բարձրաձայն։

- Այսօրվանից կծառայես ինձ։ Կպահպանես իմ այգին այնպիսի չհրավիրված հյուրերից, ինչպիսին դու ես, և դրա համար ես քեզ կվճարեմ։ Եվս մեկ անգամ կխաբես՝ իմ պատիժը շատ ավելի սարսափելի կլինի։

Այդ խոսքերով տիրուհին պտտվեց և հեռացավ։

Այ քեզ շրջադարձ, այ քեզ պատիժ։ Այսպիսի պատժի համար կարելի էր պար էլ գալ՝ Ստեփանը աշխատանք էր փնտրում, և չէր կարողանում գտնել, և աշխատանքն ինքը Ստեփանին գտավ։ Հրաշք էր։

Այ այսպես էլ Ստեփանը դառավ խնձորի այգու պահակ։ Ցանկացողները ոտնձգություն անել այդ անվճար քաղցրավենիքին, այնքան էլ շատ չէին, ինչի արդյունքում, Ստեփանը, կարելի է ասել զբաղվում էր ամենահանգիստ և ոչ փոշոտ գործով։ Եվ ամեն բան լավ կլիներ, եթե մի օր, այգու ցանկապատին չմոտենար մի հյուծված տղամարդ։ Խեղճը բազում օրեր չէր կերել։ Նույնիսկ դժվարությամբ էր կարողանում խոսել։

- Խնձոր տուր ինձ, բարի մարդ, այլապես բոլորովին կկորեմ, - աղաչեց նրան տղամարդը։ Մի քանի հատ, որ ես կարողանամ իմ երեխաներին կերակրել։ Օգնիր ինձ, խնդրում եմ։

Ստեփանի սիրտը նեղվեց։ Եվ ուզում էր նա, մնացած բոլոր ուզվորների նման ասել՝ «հեռացիր», բայց չկարողացավ նա այդպես վարվել, ախր գազան չէր նա այլ մարդ էր։ Դրա փոխարեն Ստեփանը հանեց տղամարդու գլխից գլխարկը և բերնեբերան այն լցրեց խնձորներով։ Իսկ գլխարկը բոլորովին չայրվեց նախկին անգամների նման։ Պարզվում է այդպես էլ էր լինում։

Երկար շնորհակալություն հայտնեց այդ տղամարդը Ստեփանին, երկար խոնարհվեց նրա առջև։

Իսկ երեկոյան հայտվեց տիրուհին։ Ստեփանը արդեն ուզում էր բերանը բաց անել, որ ամեն բան ազնվությամբ խոստովանվի, միայն թե տիրուհին նրանից առաջ ընկավ։

- Ես ամեն բան գիտեմ, - ասաց նա։ - Որ մարդուն փորձանքի մեջ չես թողել՝ ապրես։ Բայց դե միևնույն է դա խաբեություն է։ Դու կրկին ինձ խաբեցիր։

- Բայց ինչու՞մ եմ ես քեզ խաբել, տիրուհի, - դողդղաց Ստեփանը։ - Ես ախր ոչինչ քեզանից չեմ թաքցրել, ինքս էի ուզում քեզ պատմել։ Ինքդ ես ասում, որ՝ ապրեմ ես, հետո էլ ինքդ ինձ խաբեբա ես անվանում։

- Որովհետև խաբեբա ես, - անսասան էր տիրուհին։ - Իմ հաշվին փրկիչ դառար՝ խոնարվեցին քեզ, շնորհակալ եղան, իսկ խնձորները՝ իմ չարչարանքի արդյունքն է։ Դու գիտես թե որքան դժվար է, որ իմ խնձորները պտուղ տան կլոր տարի։ Ես առանց առանց դադարի աշխատում եմ, իսկ դու ամբողջ շնորհը քեզ վերագրեցիր։ Դու կարող էիր այն դժբախտին ոչ թե խղճուկ խնձորներով օգնել, այլ քո գրպանից մի քանի ոսկեդրամ տալ այն ոսկեդրամներից, որը ես քեզ վճարում եմ, այ այդ ժամանակ դա կլիներ քո շնորհը։ Բայց դու ափսոսեցիր քո ոսկին, իսկ իմ աշխատանքը չափսոսեցիր։ Դու ուզեցար ուրիշի հաշվին լավը լինել, և դրա համար էլ պատասխան կտաս։ Այնպես որ այս գիշեր կճանապարհվես Մոծակների սարը, այնտեղ քեզ նոր գործատու է սպասում, նրան էլ կծառայես։ ԵՎ հանկարծ չփորձես փախչել՝ քեզ միևնույն է կգտնեն, որտեղ էլ որ լինես։ Իսկ հիմա կորիր աչքիցս։

Ստեփանին այլևս ոչինչ չէր մնում, քան գնալը։ Գնում է, բայց ոտքերը իրեն չեն տանում այդ սար։ Սարն էլ սար չէր՝ մի սովորական բլուր, իսկ այդ սարի մասին միայն պատմություններ էին պատմում, այն էլ անհետաքրքիր, այնքան ժամանակ, մինչև իրեն պատիվ չվիճակվեց այնտեղ բարձրանալ։ Պատմում էին, թե այնտեղ մի ինչ-որ չար ոգի է ապրում։ Դե երևի այդ ոգու հետ էլ Ստեփանը պիտի հանդիպեր։ Միայն այդ մտքերից արդեն մարմինը դող էր ընկնում։ Արդեն մութն էլ ընկնում էր։ Մի խոսքով մի իսկական սատանայություն էր՝ Ստեփանը տիրուհուց կեսորին հեռացավ, այնտեղից մինչև Մոծակների սար մի երկու տուն էր և երեք նրբանցք, ու հենց նոր արևէ վառ լուսավորում էր, մեկ էլ՝ այն արդեն հորիզոնի վրա է նստած։ «Մի՞թե նախկինում էլ էր այդպես լինում», - մտածեց Ստեփանը։ Իսկ իրականությունը այն էր, որ նախկինում այդպիսի հրաշքներ չէր տեսել նա, ցերեկը՝ ցերեկով էր, իսկ գիշերը՝ գիշերը և ամեն բան իր ժամանակն ուներ, և գլխարկներն էլ ձեռքերի մեջ չէին վառվում։ Այ մինչև Ստեփանը այսպես մտորում էր հասավ նա Մոծակների սարին։ Իսկ այդ անծանոթ բլուրի վրա նրան մի ծերունի էր սպասում։ Իսկ միգուցե ոչ էլ ծերունի էր։ Բայց հաստատ երիտասարդ չէր։ Կարծես թե երիտասարդ չէր, բայց ծեր էլ չէր՝ այդքան խիտ մորուքից անհասկանալի էր դառնում, եվ կարծես թե աչքերը բարյացակամ էին, իսկ միգուցե քմծիծաղ էին տալիս, կարծես թե ժպիտը շուրթերի վրա սառած լիներ, բայց կարող է ուղղակի ծուռ ժպիտ էրէ մթության մեջ ոչինչ հնարավոր չէր հասկանալ։ Եվ ամենակարևորը, ծերունին շատ հասարակ էր հագնված՝ ոչ կաֆտան կար հագին, ոչ թանկ գլխարկ, այլ ուսերին մի հասարալ տուլուպ էր գցված։ Զգուշությամբ մոտեցավ Ստեփանը՝ ծերունուն, իսկ ինչ ասի՝ չգիտե։ Լռում է և ոտքից ոտք անցնում։ Իսկ այ նրա նոր տերը, չի պատրաստվում լռել։ Նա Ստեփանին հայացքով չափեց, հետո ինչ-որ բանի մասին մտածեց և վերջապես ձեռքը մտցնելով տուլուպի գրպանը, այնտեղից մի թուղթ հանեց, մեկնեց Ստեփանին և հրամայեց՝

- Վերցրու ու գնա այս տներով։ Թղթի մեջ նշված է, թե այդ տներից որում են գանձեր թաքցված։ Գողացիր դրանք ու բեր ինձ։ Կանես ամեն բան ինչպես ես ասացի՝ ազատ կլինես։

- Բայց ես գող չեմ, - բորբոքվեց Ստեփանը։

Բայց դե ում հետ էր Ստեփանը պատրաստվում վիճել։

- Եթե ափերիդ մեջ կրակի հետքեր են մնացել, ուրեմն գող ես, - անկոտրում էր տերը։ Գլխարկը քո ձեռքերում այրվել է և ոչ մեկ անգամ։ Հանձնարարությունը կատարելու համար միայն վեց օր ունես։ Կարծում եմ կկատարես։ Իսկ եթե չկատարես՝ կկորես։

Եվ վերջ։ Էլ ոչ մի ավել բառ։ Ծերունին շուռ եկավ ու հեռացավ։ Իսկ ամենակարևորը, ու՞ր հեռացավ՝ որտեղ դիմացը միայն խիտ անտառ էր և խոր ճահիճ։

Ստեփանը նայեց թղթի մեջ և հազիվ իրեն զսպեց, որ լաց չլինի։ Նա այդ բոլոր մարդկանց լավ գիտեր։ Եվ այդ բոլոր մարդիկ, յուրաքանչյուրը իր կերպով դժբախտ էին։ Տարեց կինը, որը ցուցակում առաջինն էր, ոչ քայլել էր կարողանում, ոչ խոսել։ Նրանցի հետո ցուցակում գրանցած էր Պրոխորը, որը բոլորովին մենակ էր մնացել։ Դե ինչպես այդպիսիններին թալանես, երբ նրանք առանց դրա էլ ծով դժբախտություն ունեն՝ ոչ կարող ես դատարկել, ոչ էլ ուժ ունես որ լողալով անցնես։

Սակայն Ստեփանը կորել բոլորովին չէր ուզում և այդ պատճառով էլ ճանապարհվեց հասցեներով մի սարսափելի չարագործի պես, ով գողեգող գալիս է բակերով և նրբանցքներով։

Սկզբից նա գիշերակաց խնդրեց այդ թույլ ծեր կնոջից։ Վերջինս նրան հարազատի պես ընդունեց, որովհետև դեռ մանուկ տարիքից ճանաչում էր նրան և կուշտ կերակրեց նրան։ Եվ դրա դիմաց, Ստեփանը նրանից մի թանկարժեք մետաղազարդ գողացավ։ Ծեր կնոջից հետո, հերթը Պրոխորինն էր, որից հետո Ավդեյան։ Մոտ տաս մարդու ստիպված եղավ նա կողոպտել։ Եվ ամեն բան կարագի պես անցավ։ «Մի՞թե ես իրապես գող եմ», - սարսափեց Ստեփանը։ Այո, ամենանախանձելի արհեստը չի։

Ստեփանը իր սովորության համաձայն, թանկարժեք իրերը բոլորը դասավորեց իր գլխարկի մեջ և գնաց իր նոր տիրոջ մոտ՝ անիծված լինի նա։ Իսկ նա իր նախկին տեղում էր կանգնած և մոծակներին է քշում։ Եվ կարծես թե օրը՝ ցերեկ է ու արևը շողում է, իսկ Ստեփանը տիրոջ դեմքին է նայում և չի կարողանում հասկանալ, թե ինչ մարդ է կանգնած իր դիմաց՝ ոչ հնարավոր էր հասկանալ թե ինչ տարիքի է, ոչ էլ թե ինչ տեսք ունի։ Այդպիսի բան դեռ Ստեփանի կյանքում չէր եղել։ Չնայած ի՞նչ էր նրան իր կյանքում հանդիպել, որ բացի ծուլությունից։ Ստեփանը լուռ պարզեց գլխարկը տիրոջը և շան պես նայեց նրա աչքերի մեջ ու սպասեց՝ արդյո՞ք նա գոհ կմնա իր աշխատանքից, թե՞ էլի ինչ որ բան կպահանջի։ Իսկ տերը, փշոտ հայացք գցելով գլխարկի վրա, զարմացած հարցնում է՝

- Դու իրապե՞ս գող չես։ Քեզ մոտ ոչինչ չի ստացվել եթե գլխարկդ դատարկ է։

Ստեփանը շփոթված գլխարկի մեջ նայեց, իսկ գլխարկը, այն խնձորների պես, իրոք դատարկ էր, սակայն ձեռքում նա ծանրությունը զգում է՝ բոլոր թանկարժեք իրերը այնտեղ են ամբողջությամբ։ Դե ինչ անես – կրկին զարմանալի բան եղավ։ Եվ պետք էր որ Ստեփանը ամեն բանում խոստովաներ, սակայն գլխարկի մեջ մի ողջ կարողություն կար։ Սրանք խնձորներ չէին – թանկարժեք իրեր էին։ Եթե դա վաճառվի – ամբողջ կյանքդ կապրես։ Եվ չդիմացավ Ստեփանը, ուղիղ տիրոջ աչքերի մեջ նայելով հաստատեց՝

- Ոչ, ես գող չեմ։ Ոչինչ էլ չկարողացա վերցնել։

Իսկ տիրոջը, հավանաբար, այլևս դա հետաքրքիր չէր։ Նա միայն դժգոհ ձեռքը թափ տվեց, կարծես ասելով հեռացիր ուր ուզում ես։ Ստեփանը հեռացավ։ Եվ միայն հիմա, վերջապես նա ազատ էր ու հարուստ։

Սակայն այնքան էլ այդպես չէր՝ բոլոր գողացված իրերը տեսանելի չէին դարձել։ Այ քեզ շրջադարձ։ Ախր Ստեփանը մտածում էր ամեն բան այնպես կլինի ինչպես այն խնձորների հետ՝ տարածքից դուրս եկար և նրանք կրկին հայտնվեցին։ Եվ ի՞նչ անի հիմա այդ անտսանելի գանձերի հետ։ Ինչպե՞ս դրանք վաճառի։ Ախր այդ գողացված զարդերը գլխարկի մեջ են, Ստեփանը նույնիսկ կարողանում էր մատերով շոշափել։

Իսկ հետա արդեն ավելի բարդացավ՝ Ստեփանը նույնիսկ քունը կորցրեց և նորմալ ապրել չէր կարողանում, որովհետև թվում էր նրան, որ աշխարհի բոլոր ծայրերում, բոլոր կողմերում գիտեն, որ նա գող է։ Օրերս անցնում էր նա առվտրի կրպակի մոտով, և կարծես թե հստակ լսեց որ իր մեջքի ետևում շշնջում են այն մասին, որ «գողը գնաց»։ Փախչելու տեղ էլ չուներ՝ ում էր նա պետք առանց գրպանում գրոշի։ Եվ այնպիսի թախիծ էր խեղդում Ստեփանին, որ բառերով չես նկարագրի՝ թալանեց նա, անմարդկայնորեն, դժբախտ մարդկանց, նրանց դարդի վրա ավելի մեծ դարդ ավելացրեց։ Եվ ինչպե՞ս այդ ամենով ապրի։

Այդ անիծված գլխարկը սկսեց ատել։ Որոշեց նա ընդհանրապես ձերբազատվել դրանից՝ նա էլ ջուրը նետեց գլխարկը, էլ այրեց, էլ թաղեց, իսկ այն, ուղղակի կախարդությամբ իրեն էր վերադառնում, թվում էր թե վերջ այդ գլխարկի հետքն էլ կորավ, մեկ էլ հոպ, շամին դրած է, անվնաս ու ամբողջական, բոլոր անիծված թանկարժեք զարդերով իր մեջ։

Այդպիսի կյանքից ամբողջովին հյուծվեց Ստեփանը։ Էլ ոչինչ չէր մնում անել, քան օգնություն խնդրել այն խնձորի այգու տիրուհուց։ Հիշում էր նա, քշել է նա իրեն, սակայն կարող է մի ինչ-որ հեռավոր խորհուրդ տա, թե ինչպես ապրի այլևս։ Ախր խեղճը բոլորովին վերջանում էր։

Եկավ Ստեփանը իրեն ծանոթ այգի, դռնակը ծեծեց և սպասում է, իսկ այդ ընթացքում, հուզմունքից սիրտը կրծքից դուրս է թռչում։ Նրա թակոցից տիրուհին դուրս եկավ, չափեց նրան անբարյացակամ հայացքով, իսկ Ստեփանը չսկսեց սպասել, որ իրեն կրկին վռնդեն և արագ-արագ սկսեց խոսել, այնպես, որ իրեն հանկարծ չընդհատեն՝

- Ներիր ինձ, տիրուհի, հիշում եմ ես, որ վռնդել ես ինձ, ամեն բան էլ հիշում եմ, ամեն բան գիտեմ, միայն թե քո օգնության կարիքն ունեմ, որովհետև այլևս չկա ոչ մեկը, ում կարող եմ դիմել։ Խնդրում եմ քեզ, հուշիր ինձ, թե ի՞նչ անեմ այդ անիծված թանկարժեք զարդերի հետ։ Ո՞նց անեմ։ Ո՞նց ապրեմ այլևս այս աշխարհում։

Սակայն տիրուհին անտարբեր էր գողի խնդրանքների նկատմամբ։ Նա միայն զզվանքով նայեց Ստեփանի վրա, երևի թե մտքում որոշելով՝ օգնի, թե՞ ոչ։ Սակայն որոշեց օգնել։

- Այ, երբ ինքդ կհասկանաս, թե ինչ անես գողացված բարիքի հետ, այն ժամանակ էլ կհասկանաս, թե ինչպես ապրես։

Այս խոսքերով տիրուհին հեռացավ։ Ահա և քեզ օգնություն, ահա և քեզ պատասխան։ Եվ ի՞նչ պետք է նա անի իր գողունի հետ։ Վաճառի՞։ Ախր այն չի երևում։ Թաղի մի որևէ կոճղի տա՞կ։ Ախր չի թաղվում։ Երկար Ստեփանը այդ բառերի վրա իր գլուխը կոտրեց, մինչև մի օր առավոտյան նրա գլխին միտք հղացավ՝ անհրաժեշտ է վերադարձնել գողունը։ Միգուցե և անտեսանելի է այն, սակայն գլխարկի մեջ է։ Կրկին նա կանցնի այն տներով, որը թալանել է, կմեղանչի և կվերադարձնի։ Թող թքեն նրա երեսին, թող նույնիսկ կրակխառնիչով ծեծեն, սակայն նա ամեն բան կուղղի։

Այ այսպիսի որոշումով ուղևորվեց Ստեփանը խուլ ծեր կնոջ տուն։ Միայն փորձիր ինչ-որ բան ապացուցել խուլ մարդուն։ Դժվար խնդիր է, բայց Ստեփանը նահանջել չէր պատրաստվում։ Նա արդեն այդ ծեր կնոջ շեմից ներս էր վազում, որ թանկարժեք իրերը գլխարկի մեջ հայտնվեցին՝ իրենց համար ընկած են և փայլում արևի տակ։ Թևեր առած ներս ընկավ Ստեփանը ծեր կնոջ տուն և ծունկի իջավ ուղիղ նրա առաջ։ Միայն թե նայում է, ու աչքերին չի հավատում՝ ծեր կինը, բոլորովին էլ ծեր չէ, այլ երիտասարդ ու գեղեցիկ և ամենայն հավանականությամբ ամեն բան էլ հոյակապ լսում է։ Միգուցե դա բոլորովին էլ նա չէ՞։ Բայց ինչպե՞ս նա չէ, երբ այդպիսին էր նրան հիշում Ստեփանը մանուկ տարիքից։ Նա է, միայն թե մինչև խլանալը, համրանալը և սարսափելի ծերանալը։ Վերջինս հենց Ստեփանին տեսավ գլխարկը ձեռքում, ուղղակի վախից սառեց ու այնպես գոռաց՝

- Հեռացի՜ր։ Դուրս կորի՜ր իմ տանից։

Ստեփանը աղաչեց՝

- Ներիր ինձ իմ գողության համար։ Մեղավոր եմ ես, միայն թե ես բերել եմ քո մետաղազարդը վերադարձնեմ։ Վերցրու այն։ Եվ ներիր ինձ եթե կարող ես։

Իսկ վերջինս շարունակում էր ձեռքերը թափահարել և գոռալ՝

- Հեռացիր։ Ռադ եղիր։ Այդ մետաղազարդը ինձ պետք չէ։ Չեմ ուզում կրկին դառնալ ծեր ու անզոր։ Այդ ամենը այդ մետաղազարդից էր։ Իմ ամուսինը, ժամանակին, դա մի ազնիվ մարդուց էր գողացել, ու մեր կյանքը գլխիվայր շուռ եկավ։ Ես դա չէի էլ իմանա, եթե դու այն չգողանայիր։ Այդ պատճառով էլ վերցու այն ու աչքիցս կորիր։ Հեռացիր ու մի վերադարձրու իմ տառապանքը ինձ։

Այ քեզ բան՝ ամեն բան սպասում էր Ստեփանը լսել, բայց ոչ սա։ Այս ի՞նչ է կատարվում՝ մի գողությունը, իր հետևից մյուսն է բերում, ու մեկի տառապանքը դառնում է մյուսի դժբախտությունը։ Ստեփանի համար անակնկալ չդառավ, որ բոլոր մյուս տներում նա նմանատիպ պատմություններ լսեց։ Բոլոր այդ թանկարժեք իրերը, մեկ անգամ արդեն գողացված էին, և նրանց այժմյան տերերից և ոչ-ոք, հետ վերցնել դրանց չէր ցանկանում։ Եվ ի՞նչ պետք է անի այդ դեպքում Ստեփանը։ Ու՞ր տանի, ու՞մ վերադարձնի։ Թե՞ ինքը հիմա պետք է մինչև դարավերջ սպասի, թե երբ այդ անիծված գլխարկը իրենից ինչ-որ մեկը կգողանա։ Իսկ ինքը չի էլ կարողանում այդ զիզի-պիզի բաների վրա նայել, որովհետև անմիջապես ինքն իր մեջ գող է տեսնում։

Այ այսպես, աննպատակ էլ քայլում էր Ստեփանը ճանապարհով և տեսնում է, որ իրեն հանդիման գալիս է այն Մոծակների սարի տերը։ Այ քեզ հաջողություն։ Ստեփանը նետվեց դեպի նա, կարծես մի հարազատ մարդու է տեսել, և սկսեց խոստովանել ամեն բանում, թե լռել է նա այն ժամանակ՝ գողացված հարստություններով լի գլխարկի մասով, որ իրեն հիմարին, փորձը ոչինչ չէր սովորեցրել, և որ հիմա ամեն բան հասկանում է, գիտակցում և պատրաստ է իր արած չարագործությունների համար կամայական պատիժ կրել։ Իսկ տերը կանգնել է, խոժոռված Ստեփանին է նայում ու ասում՝

- Դատարկ է քո գլխարկը, դատարկ, չկա դրա մեջ ոչինչ։ Ինքդ նայիր։

- Չէէ, - հակադարձեց Ստեփանը, - ես գիտեմ, որ էլի այդ անիծված զարդերը անտեսանելի են դարձել, իսկ նրանք այնտեղ են՝ գլխարկի մեջ։ Ամեն բան արդեն այդպես եղել է։ Այնտեղ են նրանք, այնտեղ։

Տերը միայն ի պատասխան քմծիծաղ տվեց՝

- Չկա այնտեղ ոչինչ, նայիր՝ սովորական գլխարկ է ձեռքերիդ մեջ՝ հին, կեղտոտ, ու ամբողջովին անցքերի մեջ։ Այն դեն նետելու ժամանակն է։

Նայում է Ստեփանը, և իրոք, սովորական հնամաշ գլխարկ է իր ձեռքում, դատարկ։ Ստեփանը համոզվելու համար, ձեռքը մտցրեց մեջն ու իրոք այն դատարկ էր՝ ոչինչ չկար, նույնիսկ մի թանկարժեք քար, մի մետաղազարդ, մի մատանի չկար։

- Այդ ինչպե՞ս, - տարակուսեց Ստեփանը։

- Շատ հասարակ, - պատասխանեց տերը, - դա գլխարկ չէր, այլ քո խիղճը։ Ինչի էիր դու քո խիղճը հասցրել՝ սարսափելի էր նայել։ Իսկ այ երբ սովորեցիր ականջ դնել քո խղճին, ամեն բան քո մոտ շտկվեց, ճիշտ որոշումներ եկան։ Կարևոր բան դու սովորեցիր, Ստեփան, ավելի կարևոր բան չկա այս կյանքում, քան սեփական խղճին ականջ դնելը։ Այնպես որ դեն նետիր քո հին գլխարկը և սկսիր իրական կյանք ապրել։

Այ այսպես էլ սկսեց Ստեփանի նոր կյանքը։ Գլխարկը նա դեն նետեց և մոռացավ դրա մասին։ Սկսեց գործով զբաղվել, խնձորներ աճեցնել։ Սկզբից նրա մոտ այնքան էլ չէր ստացվում, բայց դե փորձն իրենն արեց, քանի որ երկար ժամանակ նա իր առաջին տիրուհուն էր ծառայել ու նրա աշխատանքին հետևել, շատ բան էր նրանից սովորել։ Այգին նրա փառահեղ դառավ իսկ պտուղները՝ անզուգական։ Եվ ահա թե ինչն է կարևոր՝ նա միշտ վաճառքի գինը խղճով էր դնում, ու այդ պատճառով էլ վաճառում էր մինչև վերջին խնձորը։ Հա և իրեն այնպիսի գլխարկ էր գնել, որ բոլոր գլխարկների գլխարկն էր։

ԱՎԱ ԱՐԴՈ