Մի աճպարար իր արվեստն էր ցուցադրում սուլթանին և նրա պալատականներին: Հանդիսատեսը հրճվանքի մեջ էր: Ինքը՝ սուլթանը, ոգևորությունից ինքն իր նման չէր:
- Աստված իմ, ինչ հրաշք է, ինչ հանճարեղ մարդ է:
Նրա վեզիրն ասաց՝
- Ձերդ մեծություն, ախր Աստվածները չեն կավը թրծում:
Դատավորի առջև կանգնած էր մի մարդ, ում մեղադրում էին նրանում, որ նա կաշառք էր վերցնում: Բոլորն էին ասում այն մասին, որ նա մեղավոր է, և դատավորին մնում էր միայն վճիռ կայացնել:
Դատավորը իմաստուն մարդ էր: Նա մեղադրվողին առաջարկեց ընտրել երեք պատիժներից մեկը՝ կամ վճարել հարյուր թուման, կամ հիսուն փայտի հարված ստանալ, կամ էլ հինգ ֆունտ սոխ ուտել:
- Սա հավանաբար այնքան էլ դժվար չի լինի,
Մի կին շուկայում, բրդյա և տրիկոտաժե գործվածքների խանութում, երկար բարակ բրդյա գործվածք էր փնտրում, որից նա ուզում էր ամուսնու համար թիկնոց կարել: Նրա համար ամենակարևորն այն էր, որ գործվածքը լինի մաքուր ոչխարի բրդից, ոչ մի այլ բանի մասին նա նույնիսկ լսել չէր ուզում:
- Վերցրեք այ այս հոյակապ գործվածքը, - բրդյա մի կտոր առաջարկեց նրան վաճառողը: - Ձեր ամուսինը նրա մեջ իրեն այնպես կզգա, կարծես հրեշտակները նրան դրախտ են բարձրացնում:
Բժշկի մոտ մի կոշկակար եկավ՝ նա ուժեղ ցավեր ուներ և թվում էր թե նրա օրերը հաշվված են: Բժիշկը որքան որ չջանաց՝ չկարողացավ հարմար դեղ գտնել, որ նրան օգնի:
Վախեցած այցելուն հարցեց՝
- Մի՞թե չկա ոչինչ, որ կփրկի ինձ:
Բժիշկը պատասխանեց՝
«Ինձ փող է պետք, չե՞ս կարող ինձ հարյուր թուման պարտքով տալ», - հարցրեց մի մարդ իր ընկերոջը: «Ես գումար ունեմ, բայց քեզ ես չեմ տա: Երախտապարտ եղիր ինձ դրա համար»:
Մարդը բարկացած ասաց՝ «Այն, որ Դու փող ունես, և չես ուզում ինձ տալ, դեռ դժվարությամբ կարող եմ հասկանալ: Սակայն այն, որ ես դրա համար դեռ պետք է Քեզ երախտապարտ լինեմ՝ ոչ միայն ինձ համար անհասկանալի է, այլև կարծում եմ, որ ուղղակի լկտիություն է»:
Մի Իմաստունի այգում ապրում էր մի հոյակապ սիրամարգ: Այդ թռչունը այգեպանի ուրախությունն էր: Նա այդ թռչունին սնում ու փայփայում էր:
Իսկ նախանձախնդիր ու ժլատ հարևանը, անընդհատ նայում էր ցանկապատի վրայից և ոչ մի կերպ չէր կարողանում համակերպվել այն բանի հետ, որ ինչ-որ մեկը ավելի գեղեցիկ սիրամարգ ունի քան ինքը: Նախանձից նա քարեր էր նետում թռչունի վրա:
Մի պարսկական պատմության մեջ պատմվում է մի ճամփորդի մասին, ով մեծ դժվարությամբ էր քարշ գալիս, կարծես անվերջ ճանապարհով:
Նա ամբողջությամբ բեռնված էր ամենատարբեր առարկաներով: Ավազի ծանր պարկը կախված էր նրա մեջքի հետևում, մարմինը փաթաթված էր մի հաստ ջրի տիկով, իսկ ամեն ձեռքում նա մի քար էր տանում: Նրա պարանոցից, հին մաշված պարանից կախված էր մի հին ջրաղացաքար:
Բժշկի մոտ մի անատամ Շեյխ եկավ և սկսեց բողոքել`
- Օ, Դու, բոլոր մարդկանց օգնող, օգնիր ինձ նույնպես: Հենց ես քնում եմ, երազները տիրում են ինձ: Երազումս տեսնում եմ, թե եկել եմ հարեմի դիմացի հրապարակը: Իսկ կանայք այնտեղ հիասքանչ են՝ հրաշագեղ այգու ծաղիկների, դրախտի աստվածային էակների նման: Սակայն ես հենց հայտնվում եմ այնտեղ, անմիջապես նրանք բոլորը անհետանում են գաղտնի մուտքով:
Խալիիֆը մահամերձ պառկած էր, ընկղմված իր մետաքսե բարձերի մեջ: Խակիմները, իր երկրի բժիշկները, հավաքվել էին նրա շուրջը, և բոլորն էլ եկել էին այն եզրահանգման, որ Խալիֆին կարող է միայն փրկել մի բան՝ երջանիկ մարդու վերնաշապիկը, ինչը պետք է դնել Խալիֆի գլխի տակ: Սուրհանդակները, մեղուների նման սլացան ամենուր և ամեն քաղաքում փնտրում էին երջանիկ մարդուն, սակայն բոլորի մոտ ում հարցնում էին երջանկության մասին, կային միայն հոգսեր և վիշտ:
Վերջապես սուրհանդակները, արդեն հույսները կտրած, հանդիպեցին մի հովվի,
Դասի ժամանակ, որն Արևելքում կոչվում է «մակտաբ», մի աշակերտ մեծ հոգս էր պատճառում Ուսուցչին:
«Ասա Ա» (պարսկերեն՝ «ալեֆ»): Տղան միայն բացասաբար տարուբերում էր գլուխը և ամուր սեղմում շրթունքները: Ուսուցիչը համբերատար խնդրում էր նրան՝ «Դու այնքան լավ տղա ես, դե ասա Ա: Ախր քեզանից ինչ է գնում»: Սակայն երեխայի հայացքը ակնհայտորեն դժկամություն էր արտահայտում:
Վերջապես, մի շարք փորձերից հետո, ուսուցչի համբերությունը հատեց:
Իր համեստ, ամենօրյա բաճկոնով, մոլլան գնաց մասնակցելու մի վաստակավոր քաղաքացու կազմակերպած տոնին: Նա հայտնվեց մետաքսե և թավշե փայլփլուն շորերի հոյակապության մեջ:
Հյուրերը, արհամարհանքով էին նայում նրա աղքատ հագուստին: Մոլլային միտումնավոր չէին նկատում, արհամարհական քիթները վեր էին քաշում և քշում էին հոյակապ ուտեստների ծանրությունից ճկված սեղանից:
Մի հարգարժան Իմաստունի մոտ բերեցին երիտասարդ գողի, որին բռնել էին հանցագործության վայրում: Սակայն քանի որ նա շատ երիտասարդ էր, նրան չէին ուզում պատժել օրենքի ամբողջ խստությամբ: Իմաստունից սպասում էին, որ նա կուղղորդի երիտասարդին ճիշտ ճանապարհի, հետևաբար հեռու կպահի նրան գողությունից, որը համընդհանուր արհամարհանքի արժանի արարք էր: Սակայն Իմաստունը ոչ մի խոսքով չհիշեց գողության մասին: Նա բարյացակամ զրուցեց պատանու հետ և նրա վստահությունը նվաճեց: Միակ բանը, որ Իմաստունը նրանից պահանջեց, դա խոստումն էր, որ միշտ ճշմարտախոս կլինի:
Խալիֆը ծանր հիվանդացել էր: Նրան բուժելու բոլոր փորձերը ապարդյուն էին:
Վերջապես խորհուրդի կանչեցին նաև մեծ բժիշկ Ռազիին: Սկզբից նա փորձեց բոլոր, հին ժամանակներից հայտնի բուժման ձևերը՝ սակայն ապարդյուն: Այդ ժամանակ, Ռազին խնդրեց Խալիֆի, որ նա թույլ տա բուժումն անց կացնել այնպես, ինչպես անհրաժեշտ է գտնում: Կորցնելով բոլոր հույսերը, Խալիֆը համաձայնվեց:
Մոլլայի ավանակին գողացել են:
Տուժողը զայրացած վազում է շուկայում և կոկորդով մեկ գոռում՝
- Նա, ով գողացել է իմ ավանակին, պարտավոր է անմիջապես այն վերադարձնել:
Վրդովված, կարմրած դեմքով և փքված վզի երակներով, մոլլան շարունակում էր աղաղակել արդեն կտրատվող ձայնով՝
Մի արևելյան տիրակալ, որոշեց ուրախություն պատճառել իր հպատակներին, ովքեր չգիտեին թե ինչ բան է ժամացույցը, և իր ճանապարհորդություններից մեկից վերադառնալով՝ արևային ժամացույց բերեց: Այդ նվերը փոխեց նրա թագավորությունում մարդկանց կյանքը: Նրանք սովորեցին դասակարգել իրենց ժամանակը, սկսեցին ավելի ճշտապահ, ճշգրիտ, հուսալի և բարեխիղճ լինել, ինչի արդյունքում բոլորն էլ հարստացան: Լիարժեք բարեկեցություն սկսեց:
Երբ արքան մահացավ, նրա հպատակները սկսեցին մտածել,
Աբդուլ-Բահան, Բահա-Ուլլայի որդին, բահաիզմ կրոնի հիմնադիրը, ճանապարհորդում էր երկրով և մի անգամ նրան հրավիրեցին ճաշի: Տանտիրուհին ամեն կերպ ջանում էր փայլել իր խոհարարական արվեստով: Սակայն ամեն անգամ, երբ նա ուտեստ էր մատուցում սեղանին, նա ներողություն էր խնդրում այն բանի համար, որ ուտեստի տակը մի փոքր կպել է, քանի որ նա կերակուրը պատրաստելու ընթացքում աղոթք էր կարդում, հուսալով, որ դրա շնորհիվ կերակուրը յուրահատուկ համեղ կլինի: Բարյացակամ ժպիտով, Աբդուլ-Բահան պատասխանեց՝
Քարավանում, որն անցնում էր անապատով, կար մի շատ գիտուն քարոզիչ: Նա այնքան խելացի էր, որ նրան անհրաժեշտ էր եղել յոթանասուն ուղտ, որ նրանց վրա բարձվեին ծանր արկղերը, որոնց մեջ ոչինչ չկար բացի գիտնականի՝ անցյալ և ներկա ժամանակների իմաստությունների մասին գրքերից: Գրքերի այդ ահռելի քանակությունը միայն մի կաթիլն էր այն գիտելիքների, որը քարոզիչը կրում էր իր գլխի մեջ:
Քարավանի հետ քայլում էր նաև մի աղքատ ուղտապան: Նրա մասին միայն հայտնի էր այն, որ նա հավատում էր, որ եկել է վերջին իմամը (նոր մարգարեն):
Կյանքով տանջված հայրը, հոգատարությամբ խորհուրդ է տալիս իր որդուն՝
- Որդիս, մի լսիր այն միտքը, որի մասին գրված է ասացվածքում, թե ամեն ծաղիկ իր բույրն ունի և հրաժարվիր կանացի սիրո արբեցնող ծաղիկները վայելելու ցանկությունից:
Որդին առարկեց հորը՝
- Իմ թանկագին հայր, Դու երբեք չե՞ս նկատել այդ կանանց դրախտային կերպարները:
Մուհամմեդ մարգարեն, իր ուղեկիցներից մեկի հետ եկավ քաղաք, որպեսզի մարդկանց ուսուցանի: Ուսմունքի կողմնակիցներից մեկը նրան դիմեց հետևյալ խոսքերով՝
- Տեր: Այս քաղաքում հիմարությունն է տիրում: Այստեղի բնակիչները համառ են ավանակների պես և ոչինչ չեն ուզում ուսանել: Քեզ չի հաջողվի այս անզգա մարդկանցից և ոչ մեկին ճշմարիտ ճանապարհի վրա դնել
Մարգարեն լսեց նրան և բարեհաճությամբ պատասխանեց՝
Մի ամառային գիշեր, տանիքում գտնվող այգում քնած էին ընտանիքի բոլոր անդամները: Մայրը նկատեց, որ հարսը, ում նա իր կամքին հակառակ ստիպված էր համբերել և որդին քնել են ամուր իրար գրկած:
Նրա ուժերից վեր էր այդ ամենը տեսնելը: Նա արթնացրեց քնածներին և գոռաց՝
- Ինչպես կարելի է այս շոգին այդպես ամուր գրկախառնված քնել: Դա առողջության համար վնասակար է:
Այգու մյուս անկյունում քնած էր նրա դուստրը, իր սիրելի փեսայի հետ:
