Ինչից այս ամենը սկսեց։ Այն բանից, որ ես հասկացա՝ իմ կյանքը ավարտվեց, այդպես էլ չսկսված։ Այն, նախկին իմ կյանքը, որտեղ ամեն բան կար՝ աշխատանք, ընկերներ, սիրած կին։ Այդ ամենը կար… Դեռ երեկ… Իսկ այսօր…
Այսօր մնաց միայն մի տուն ափին։ Փոքրիկ մի տուն, մի ննջասենյակով ու խոհանոցով։ Բայց մի՞թե դա գործ է։ Դա միակ բանն էր, որ մնացել էր իմ նախկին կյանքից։
Լուսին իմ, լուսավորիր ինձ
այնպես վառ,
որպեսզի գիշերը
լուսավոր դառնա,
Թռչում է վիշապը։ Բացելով թևերը բավականություն է ստանում երկնքից։ Նրան ընդառաջ թռչում է մի ուրիշ վիշապ, ում հայացքը սևեռված է երկրին։ Նրանք հրաշքով չեն ընդհարվում։
- Ինչու՞ չես նայում թե ուր ես թռչում, - առաջինը մռնչաց վիշապը, ով նայում եր երկրին։
- Ինձ նույն հարցն է անհանգստացնում, - հանգիստ պատասխանեց վիշապը, որը երկնքին էր նայում։
- Ես զբաղված եմ նրանով, թե ինչ է կատարվում իմ որովայնի տակ։
Ամեն երեկո, այնտեղ, հեռավոր բլուրի վրա բռնկվում է մի հինավուրձ մատուռ։ Պատված կրակով, այն այրվում է այնքան վառ, որ տեսանելի է լինում ամեն տեղից, սարսափելի նախախնամության նման։ Առավոտյան արդեն հրդեհից ոչ մի հետք չի մնում, իսկ մատուռը, սովորականի պես ճռճռում է իր չորացած տախտակներով՝ ամբողջական ու անվնաս, տարեցտարի, դարեդար, պահպանելով իր զարմանալի պատմությունը։
Ժամանակին, այդ մատուռի տեղում դարբնոց էր։
Մի անգամ հաջողվեց պատանի Տամերին, մի կոխորդի մոտից ձեռք բերել մի սերմ։
- Այս սերմը հասարակ չէ, - զգուշացրեց կախարդը։ - Սերմից ծառ կաճի։ Երկար կապրես դու ի շնորհիվ այդ ծառի։ Այն՝ քո անմահության գրավականն է։ Բայց մի բան պետք է հիշես դու՝ եթե սերմը, որը ընկում ես, չաճի, կմահանաս դու։
Բերեց Տամերը կախարդական սերմը տուն, ու անմիջապես որոշեց հողի մեջ դնել,
Հովիվները տարբեր են լինում, բայց խնդիրը, որ նրանց առջև դրված է, մեկն է՝ հոտն արածացնել։ Այս հովիվը նույնպես պետք նույն բանն աներ։ Եվ նա դա անում էր, միայն թե ոչ այնպես, ինչպես բոլորը։ Ուրիշ հովիվները, նրանք ինչպես են՝ կնստեն լայնասաղարթ ծառի հովին ու կիսաքում կհետևեն իրեն հոտին։ Իսկ այս հովիվը, վերցնում էր ողջ հոտը ու ամեն օր, առանց հոգնելու նրանց հետ մի տեղից մյուսն էր անցնում։ Հարց է առաջանում՝ ինչու՞։ Ի՞նչ տարբերություն, թե որ ծառի տակ նստես ու որ բլուրից հետևես քո հոտին։ Միևնույն է բացի ոչխարներից նա այլ բան չէր տեսնում։
Այս առակը պատմում է մի հովվի մասին, ով ժամանակին, շատ վաղուց ապրում էր Խավատո անվանումով մի աղքատ փոքրիկ քաղաքում։ Հովվի անունն էր Վլեխո։ Վլեխոն դեռ բոլորովին պատանի էր, բայց այնքան էր շտապում դառնալ հասուն ու առնական տղամարդ։
- Չեմ ուզում ես այլևս ոչխար արածեցնել, - ասում էր իր հորը Վլեխոն։ - Ես արդեն մեացել եմ ու հովվի հագուստը իմ համար փոքր է։ Ուզում եմ մի ինչ-որ իսկական գործով զբաղվել։ Ուզում եմ իմ գործն ունենալ։
Ապրում էր աշխարհիս երեսին մի հասարակ աղջիկ՝ Միլենան։ Եվ դեռ վաղ մանկությունից նրան գրավում էր մի արհեստ՝ կողովներ գործելը։ Մեծ հաճույքով էր Միլենան կողովներ գործում, տուն բերելով ոչ վատ գումար, որով չէր կարող չուրախացնել հորն ու մորը։
Աղջիկն այլ կյանքի մասին չէր էլ երազում։ Ընդհակառակը, բոլորին ասում էր, որ իր արհեստը ամենալավն է։
Եղել է դա վաղուց, իսկ այ պատմությունը այս, առ այսօր ապրում է ու մարդիկ պատմում են։
Լինում է չի մինում մի աղջիկ՝ Վասիլինա անունով։ Գեղեցիկ, նրբագեղ, տղաները նրանից հայածք չեն կարողանում կտրել իսկ ընկերուհիները նախանձով էին լցվում։ Ու տարեցտարի Վասիլինան միայն ավելի գեղեցիկ էր դառնում։ Տղաները ուզում էին ամուսնանալ նրա հետ, միայն թե նա բոլորին մերժում էր, իսկ ինչու՝ չէր ասում։ Մարդիկ փսփսում էին, որ աղջիկը՝ սատանայի հետ է ծանոթ, այլապես ինչու էր ամեն երեկո լճի մոտ նստում ու թափանցիկ ջրերին նայում։
Ճանապարհ ընկավ մի անգամ Իվանը իր ճակատագիրը փնտրելու։
- Տանը միշտ էլ լավ է, - ասում էր նա, - բայց այլ կյանքին նայելը չէր խանգարի։ Թե չէ, մեկ էլ տեսնես, կյանքդ կանցնի, արագաթև բազեի նման աչքիցդ կթաքնվի։
Երկար գնաց թե կարճ Իվանը, մարգագետիններով լայն, անտառներով խիտ։ Գնաց նա այդպես, գնաց ու նրան հանդիպեց, անտառի խորքում մի միայնակ խրճիթ։
Շատ վաղուց, հին ժողովուրդների մոտ մի առասպել էր պատմվում։ Ասվում էր այնտեղ այն մասին, որ յուրաքանչյուր նորածնի մոտ, իր կյանքի առաջին օրը թռչում գալիս է Ախաու ոսկե թռչունը, որպեսզի մի մետաղադրամ ընծայի նրան՝ ողջ կյանքի անգին մի ընծա։
Ըստ առասպելի, այդ մետաղադրամը փրկում էր մարդուն մի մեղքից, օգնելով իրենով քավել այն՝ արդարության մեծ աստծուց։
Ժայռերից ոչ հեռու, որոնք բարձրանում էին օվկիանոսի փոթորկվող ջրերի վրա, մի տուն էր կանգնած։ Ապրում էր այդ տանը մի սովորական տղա՝ Արխուն։ Նա ապրում էր միայնության մեջ ու չուներ ոչ ընտանիք, ոչ էլ ընկերներ։ Միայն մի ծառ էր պատուհանի տակ բարյացակամ թափահարում իր երկար ճյուղերով, կարծես թե փորձելով ինչ-որ բան խոստովանել։ Բայց որքան շատ էր նայում այդ միայնակ ծառին Արխուն, այնքան ավելի էր տխրում։ «Միգուցե ծա՞ռն է մեղավոր իմ թախծի մեջ», - մտածեց Արխուն։ Վերցրեց կացինը ու գնաց դատաստան տեսնի՝ առանց ափսոսանքի նա մտցրեց կացնի սայրը ամուր ու հզոր ծառի բնի մեջ։ Հարված, էլի հարված՝ ծառը ճրթաց ու հրաժեշտի տնքոցով ընկավ գետին։
Շատ վաղուց, աշխարհի երեսին ապրում էր պատանի Ազբեկը։ Նա գեղեցիկ էր, խելացի, հաջողակ ու սիրտը բարի էր։ Միայն թե հաճախ Ազբեկին ձգում էր ճակատագրի ամրությունը փորձել։ Այդ պատճառով, լինում էր, որ նա ընկնում էր ամենատարբեր փորձանքների մեջ։ Այնպես էր պատահում որ նույնիսկ մահն էր նրան դարանակալում։ Միայն թե նա անվախ էր։ Ու թվում էր Ազբեկին, որ կյանքը նրան հավերժ օգտագործման է տրված։ Շատ սխալներ էր կատարել նա, բայց կանգ առնել չէր պատրաստվում ոչ հանուն իրեն, ոչ էլ հանուն իր սիրելի Ռաիֆայի։
Այս առասպելը շատ հարյուրամյակների պատմություն ունի։ Այն պատմում է մենավոր Ճամփորդի մասին, ով մի օր իջել է իր հեռավոր, սառը Ալգուլլա աստղից՝ Բոլոր Իմաստունների երկիր։
Երկար տարիներ էր անցկացրել Ճամփորդը մենության մեջ, իր հարազատ աստղի սառույցների ու ձյուների մեջ։
- Էհ, - հաճախ նա ասում էր ինքն իրեն, հայացքը սևեռելով դեպի հեռավոր բազմագույն աստղերը,
Տարօրինակ վայր էր դա՝ հզոր քամիներն ու կարկուտն այստեղ վայկյանի ընթացքում փոխվում էին հանգիստ եղանակի, վառ արևով, շոգ օրով, որը կտրուկ դառնում էր ավելի տոթ երեկո ու կրին քամիներ, կարկուտ, քաոս։ Մագնիտի վրա ինքը՝ կյանքը մի ամբողջական քաոս էր։ Այստեղ անընդհատ չհայտարարված պատերազմներ էին, որոնք ըստ էության նույնիսկ հնարավոր չէր անվանել պատերազմներ, ավելի շուտ ամենօրյա իշխանափոխություններ, միայն մի բանը զավթելու համար՝ գահը։ Այդ գահը տաշած էր ժայռի մի ամբողջական կտորից։
Լինում են այնպիսի մոլորակներ, որ ոչ մի շրջանակներում չեն տեղավորվում։ Դրանք մագնիսի պես դեպի իրենց են ձգում տիեզերքի ողջ հնոտիքը՝ սկսած մանր բեկորներից ու քարերից, վերջացրած այրվող ահռելի աստերոիդներով։ Այդ հնոտիքի մեջ հաճախ հանդիպում են նաև տիեզերանավեր, այրվող կամ հենց թռիչքի ժամանակ արդեն պահեստամասերի փլվող, որոնք ազտոտում են առանց այն էլ ոչ այնքան հաճելի մակերևույթը, իրենց այրված, հալված ու ժանգոտած մնացորդներով։
Տվյալ մոլորակը հենց նրանց դասին էր պատկանում, որ որտեղ աստվա, այնտեղ էլ մարդիկ։
Հին ժամանակներում աշխարհի երեսին ապրում էր մի սովորական պատանի Դամիր անունով: Ինքը սովորական էր սակայն մի անսովոր դեպք պատահեց նրա հետ: Բանը նրանում է, որ պատանին կորցրեց իր հոգին: Իսկ մեղավորն այդ ամենում, նրա սարսափելի բնավորությունն էր, նրա անգթությունն ու անտանելի դաժանությունը: Իսկ ինչ սարսափելի արարքներ էր նա կատարում: Երկուշաբթի, օրինակ, Դամիրը մի կաղ ծերունուց խլեց նրա ձեռնափայտը և նա չկարողանալով պահել հավասարակշռությունը երսնիվայր ընկավ ուղիղ ցեխի մեջ: Չորեքշաբթի օրը պատանին անպատվեց և ստորացցրեց մի անմեղ աղջկա, հասցնելով նրան արցունքների, իսկ ուրբաթ օրը Դամիրը շան ծեծ տվեց հարևանի շանը:
Հին ժամանակներում, մի մոռացված, իսկ այժմ արդեն անհայտ հարավային երկրում, ապրում էր մի կախարդ Ֆայկոր անունով: Շատերն էին հարգում այդ կախարդին, շատերն էլ նրանից վախենում էին՝ շատ իմաստուն ու հզոր էր նա: Ասում էին թե, Ֆայկորը աչ այլ ոքի այլ հենց իր՝ սև կախարդ Գարդինիֆերի աշակերտն է եղել:
Երկար տարիներ Ֆայկորը աշխատում էր իր միակ ստեղծագործության՝ կախարդական քարի վրա: Այդ քարը, կախարդի մտադրությամբ, պետք է տար ցանկացած հարցի պատասխանը:
Մի տարօրինակ մարդ, Օլոֆ անունով, որոշեց իր կյանքը նորից սկսի, սակայն ինչպես անել դա, նա ավաղ չգիտեր:
Այդ ժամանակ Օլոֆի երեսուն տարին էր լրացել: Շատ բան էր նա հասցրել կյանքում տեսնել: Նրա հետ դժբախտություններ էին տեղի ունեցել, շատ լավ բաներ էլ էին եղել նրա կյանքում, նաև վատ բաներ, նաև սխալներ, որոնց հաշիվն Օլոֆը կորցրել էր:
