Մի մոռացված հինավուրձ երկրում, շատ վաղուց ապրում էր մի խիզախ պատանի, Դոբրիան անունով։ Անվախ ու խիզախ էր նա, ուժեղ ու արի։ Ոչ ոք չէր կարող նրա հետ համեմատվել կռվի մեջ։ Եվ արդեն նրա կյանքի օրոք նրա մասին առասպելներ էին պատմում։
- Եվ որտեղի՞ց ես դու քո ուժն ու արիությունը վերցնում, - հիացմունքով Դոբրիանին էին ասում իր ընկերները։
- Իմ ուժը, - պատասխանում էր Դոբրիանը,
Մի փոքրիկ գյուղակում ապրում էր Իվանը, գեղեցիկ և աշխատասեր մի տղա։ Եվ ամեն բան նա ուներ՝ և տուն, որը հորից էր ժառանգել, և դարփնի գործն էր նրա մոտ ստացվում և հարսնացուներից պրծում չկար, իսկ մայրը, նրա համար հոգին չէր խնայում։ Ոչ թե տղա էր այլ ոսկի։ Բայց միևնույն է չէր ամուսնանում։ Էլ այսպես, էլ մի ուրիշ կերպ մայրը համոզում էր նրան, արդեն լավագույն հարսնացուներին տուն էր բերում, կարկանդակով էր կերակրում, իսկ Իվանը ոչ մի կերպ ամուսնանալ չէր ուզում։ Դե ինչ անես։
- Ի՞նչ հարսնացու ես դու ուզում, - բարկանում էր մայրը։
Մի հասարակ մարդ Բէյ անունով անտառ գնաց հատապտուղներ հավաքելու։ Երկար քայլեց և թափառեց նա անտառի թավուտներով, և այդպես էլ ոչ մի հատապտուղ չգտավ՝ բախտը չէր բերում։ Այդ ամբողջ ժամանակ, անբախտ մարդու հետևից անթարթ հետևում էր արջը։ Ուժասպառ, Բէյը իր դատարկ կողովը գետնին դրեց և ծանր հոգոց հանեց, ու մեկ էլ տեսավ, որ թփերի ետևից մի ահռելի արջ դուրս եկավ ետևի թաթերի վրա քայլելով։ Բէյը սարսափից քար կտրեց՝ փախչելը – հիմարություն կլինի, իսկ տեղում մնալն էլ մահվան հավասար է։ Այ սա արդեն սատանայական անհաջողություն է։
Աշխարհի երեսին ապրում էր գեղեցկուհի Մարյան։ Մի հասարակ, աշխատասեր աղջիկ։ Նա խողճ ընտանիքից էր սերում, բայց բոլորովին դրանից չէր ամաչում։
- Աղքատությունից ամաչելը նույնն է, ինչ հարստությունով պարծենալ, - ասում էր Մարյան։ - Թե մեկը, թե մյուսը՝ սարսափելի հիմարություններ են։
Եվ եկավ ժամանակը որ Մարյան ամուսնանա։
Ապրում էր աշխարհի երեսին մի հասարակ մարդ, Ֆատախ անունով, միայն թե շատ կարճ հասակ ուներ նա։
- Թզուկ, - նրա հետևից սովորաբար գոռում էին դաժան մարդիկ։
Բայց չնայած իր բոյին, Ֆայտախը հոյակապ մարդ էր, ոսկի ձեռքեր ուներ, իսկ գլուխը պայծառ էր։ Ինչ որ չէր սկսում անել, ամեն բան հոյակապ էր ստացվում։
Ավարտվեց երկար պատերազմը։ Պատերազմից՝ հարազատ վայրեր արշավեց Իգորը։ Տուն ներս վազեց, գեղեցկուհի-կնոջն է փնտրում, սիրելի Ալյոնուշկային։ Նայում է, իսկ Ալյոնուշկան չկա ու չկա։
- Լքել է նա քեզ, տեր իմ, - ասաց Իգորին տեղացի մի ծեր կին։ - Փախել է նա թավ անտառնեչ, բարձր լեռներ տեղացի կախարդի հետ։ Դյութել է չարագործ-կախարդը, քո Ալյոնուշկային և տարել իր ոսկեզօծ պալատ։
Վերածվեց վայրկյանական Իգորը մոխրագույն գայլի, և վազեց իր կնոջը չարագործի ձեռքերից փրկելու։
Օձը՝ գորտի որս էր անում։ Գորտը վախից մտել էր իր փոքրի բունն ու քարացել էր, հույսով, որ օձը ներս չի սողա։ Օձը փորձեց գլուխը ներս խոթել բունը, բայց ցավոք, մուտքը շատ նեղ էր։ Սակայն Օձը շտապելու տեղ չուներ։ Նա հանգիստ տեղավորվեց բնի կողքը և սկսեց սպասել – վաղ թե ուշ հիմար Գորտը միևնույն է դուրս կցատկի իր նեղ թաքստոցից։
Եվ Օձը ճիշտ էր՝ շատ շուտով, Գորտը բնից դուրս եկավ և Օձը իրեն երկար սպասել չտվեց։ Միայն թե Գորտը զարմանալիորեն ճկուն դուրս եկավ և հրաշքով հասցրեց կրկին ներս թռչել իր բուն և թաքնվել։
Արյունով կծորա
դժբախտությունն երկնքից,
թանկարժեք քարերի կվերածվի,
որպեսզի երբևէ
Նայելով ամենին ոչ քո աչքերով,
Կթողնես քեզ առանց ճակատագրի և առանց իմացության։
Տեղի է ունեցել սա խոտհունձի ամենաթեժ ժամանակ։ Որոշեց Ֆյոդորը, վերջապես, ամուսնանալ Կատերինայի՝ հարևան աղջկա հետ, ով և գեղեցկությամբ էր առանձնանում բոլորից և խելք բաժանելիս Ատված նրան քիչ չէր տվել։
Հեռավոր կղզիներում, որոնց ափերը ողողում են անծայրածիր օվկիանոսի աղի ջրերը, շատ վաղուց գոյություն ուներ մի մեծ երկիր։ Նրա մեծությունը ոչ թե իր չափերի մեջ էր, այլ իմաստության, որը դարեդար թագավորում էր այդ երկրի արևի շոյած պտղաբեր հողերում։ Եվ խորհրդանիշ կար, որը այդ անմահ իմաստության մասին էր խոսում։ Այդ խորհրդանիշը – թագն էր։ Այն ձուլած էր ոսկուց, և նրա վրա պատկերված էր գունդուկծիկ եղած օձ։ Եվ այդ թագին արժանանում էր միայն ընտրյալը, ով այն դնելով իր գլխին կարող էր հպարտությամբ անվանվել՝ իմաստուն։
Ոսկին կուրացնում է, սերը կործանում է, երջանկությունը խլում է, կյանքը վերցնում է։
Ում մոտ հարստությունը հեշտությամբ է գալիս, նրան բարդ ճակատագիր է սպասվում։
Հին պատմություն է սա, բայց մարդիկ այն հիշում են։
Մի անգամ ստորերկրյա Թագուհին ցանկացավ որպես իր հավատարիմ ծառա ունենալ գեղատեսիլ Իլյաին։
Տաք ավազներ, կիզիչ արև և անդառնալի կործանում, ահա թե ինչ էր սպասում Ճամփորդին, ով գնում էր անապատով։ Ոչ մի կաթիլ ջրի, ոչ մի փշուր կերակուրի, ոչ մի կայծ հույսի։ Մահ – այն ամենուր էր՝ յուրաքանչյուր ավազահատիկի մեջ, յուրաքանչյուր շիկացած ճառագայթի մեջ և այդ հեռավոր ու հիմա արդեն անօգուտ երկնքում։ Բայց այդ պահին Խամփորդի առջև մի զարմանալի կին հայտնվեց՝ գեղեցիկ, վեհ, նրա մարմինը զարդարված էր թանկարժեք քարերով, իսկ նրա գլխին փայլփլում էր ոսկե թագը։
- Ո՞վ ես դու, - իրեն չհնազանդվող շուրթերով արտաբերեց Ճամփորդը։
Տեղի է ունեցել դա վաղուց։
Ապրում էր աշխարի երեսին մի սովորական տղա՝ Իգորը։ Սովորական արհեստ նա ուներ – նավակներ էր ձութապատում։ Սակայն իր գործը սիրում էր և ոչ մի բանի մասին այդքան ուժեղ չէր երազում, քան սեփական նավի, որով նա կկարողանար հեռավոր նավարկության գնալ։ Իգորը նույնիսկ վատ մակույք չուներ, չասենք նավերի մասին։ Իսկ ծովը նրան կանչում էր ալիքներով, ձգելով դեպի իր խորխորատ։ Էհ, եթե նրա կամքը լիներ, նա ուղղակի կգնար անորոշ ուղղությամբ ծովի ջրերով, ալիքներով,
Ոչ բոլոր գաղտնիքներն է պետք իմանալ, բայց լսել դրանց մասին չի խանգարի։
Երբեք մի հավատացեք պառավներին, ահա իմ խորհուրդը Ձեզ։ Ոչ մի պիսի՝ ոչ բարի, ոչ չար, ոչ կույր, ոչ էլ խուլ։ Պառավները միշ ստում են – ոչ մի ճիշտ խոսք։ Իսկ եթե նույնիսկ չստեմ, ապա այնքան կչափազանցացնեն, որ միևնույն է սուտ կլինի։ Ես սա նրա համար եմ ասում, որ այս պատմությունը հենց պառավները սիրում են վերապատմել և յուրաքանչյուրը իր ձևով։ Իսկ պատմությունը այսպիսին է։
Կան նաև ավելի լավ աշխարհներ, բայց դրանք քոնը չեն։
Ժամանակին պատմվում էր մի հանելուկային պատմություն։ Ասում էին, որ ինչ-որ տեղ գոյություն ունի մի զարմանահրաշ աշխարհ, որը կարելի է տեսնել կարմիր քարերի միջով, որոնց անվանում էին նաև «կարմիր արևի քարեր»։ Այդ աշխարհում ամեն բան անսովոր էր՝ և տները, որոնք գերաններից չէին այլ գունավոր փայլաքարերից էին կառուցված, և գետերի հատակը, որ շափյուղաներով էր լցված – ձեռքդ իջեցրու թափանցիկ ջրերի մեջ ու կապույտ քարը հանիր,
Նա, ով երկնքին է նայում – սեր է տեսնում, իսկ նա ով սեր է փնտրում – կյանքն է նկատում
Այ ասում են պատմությունները տարբեր են լինում։ Որոշները հնչում են այնպես, կարծես թե իրականում եղել է, իսկ մյուսները – միանշանակ հորինված են։ Սակայն ով այդպես է ասում, ով հակառակը։ Իսկ այ թե ում կարծիքն է իրական – յուրաքանչյուրն ինքն է առանձին-առանձին որոշում։
Այս պատմությունը հենց նրանցից է, որոնց մասին ասում են թե միանշանակ հորինված է,
Մի շտապիր վերցնել այն, ինչ դու ունես։
Ուշադիր եղիր, միգուցե քո հարստությունը շատ ավելի արժևոր է։
Աշխարհիս երեսին մի առասպել էր շրջում։ Այն պատմում էր մի անսովոր թռչնակի մասին – Մերիցայի սիրեցյալի։ Ցերեկը այդ թռչնակը աննկատ էր՝ թռչում էր, ծլվլում, փետուրները մաքրում, իսկ այ գիշերով թաքնվում էր նա մի թաքուն անկյունում և այնտեղ քնի մեջ ընկղմվելով,
Հարստությունը ուժեղներին է սիրում, իսկ կյանքը՝ ամուրներին։
Հին ժամանակներում, երբ մարդիկ մեզանից շատ բան գիտեին, մի նախանշան կար՝ փրկության տոնից հետո, խնձորները ուտում էին միայն երկու կեսի կիսելով, որովհետև հին հավատալիքը ասում էր՝ հասուն խնձորներում փնտրիր ադամանդե կորիզը։ Փոքր է այդ թանկարժեք քարը, բայց մեծ արժեք կարելի է նրա համար ստանալ։ Արժեք ոչ թե հասարակ մարդուց, այլ Մերիցայի ծառաներից։ Այդ պատճառով էլ մարդիկ ուշադիր էին խնձորների կորիզների նկատմամբ։
Արծաթե մանգաղիկ կգտնես – մի շնորհ ձեռք կբերես, մյուսը՝ կկորցնես։
Մի հին ամառվա ընթացքում է տեղի ունեցել այդ եզակի հրաշքը՝ երկնքից աստղեր էին ընկնում։ Ընկնում էին մեկմեկու ետևից։ Երկնքում լիալուսինն էր լուսավորվում, ու մեկ էլ կարծես մի ինչ-որ կախարդանքով նրա կեսը անհետացավ ու մնաց երկնքում միայնակ փայլելու սպիտակ կիսալուսինը։ Այ թե ինչ տարի էր, այ թե ինչ ամառ էր։ Մարդիկ դեռ երկար էին այդ իրադարձության մասին խոսում, իսկ հետո մոռացան՝ ինչ եղել է, անցել է – էլ ինչ հիշեն։ Միայն թե այդ ամենը հենց այնպես չէր։
Կգա չարը – կգնա բարին։
Իսկ երբ բարին գա – չարը կմնա…
Այ այսպես էին ասում իմաստուն մարդիկ։ Կային մարդիկ, որ հասկանում էին այդ խոսքերը, կային, որ դրանց մասին նույնիսկ մոռացել էին մտածել, ու կային, որ ընհանրապես չէին լսել։ Ու մեզ համար էլ դրանք այդքան կարևոր չեն, քանի որ պատմությունը բոլորովին այլ բանի մասին է։
