- Ազատություն: Կեցցե ազատությունը, - գոռացին կեռնեխները, առաջինը տեսնելով թե ինչպես գյուղացին որսաց չարագործ բվին, ով գիշերները անտառի ողջ թռչնային եղբայրությանը վախի մեջ էր պահում:
Շուտով ամբողջ շրջանում տարածվեց այդ ուրախ լուրը, որ բուն որսացվել է և նստած է վանդակի մեջ գյուղացու բակում: Իսկ մարդը, բվին մտածելով էր որսացել: Նրան բակում կախելով որպես խայծ, նա հետաքրքրասեր թռչունների համար թակարդներ էր լարել:
Ինչպես են ղունղունում աղավնիները: Նայելն անգամ թանկ է ու հաճելի, - ասաց մի անգամ բակային շունը, աչքը չկտրելով աղավնիների բնից: - Երևում է նրանք բոլորը ապրում են համաձայնության և խաղաղության մեջ ոչ թե իմ ու կատվի նման:
- Շատ մի փառաբանիր, սիրալիր շուն, - հակաճառեց նրան կատուն՝ նստած բարձր ցանկապատի վրա: - Ավելի լավ է լսիր թե հիմա ինչ է կատարվում հավաբնում:
Լուսաբացին արթնանալով, կենդանիների արքան քաղցր ձգվեց և ուղիղ իջավ դեպի գետը: Կարգ ու կանոնի համաձայն նա բարձր մռնչաց, բոլոր մանր գազաններին տեղյակ պահելով իր մոտեցման մասին, որոնք սովորաբար հավաքվում են ջրի մոտ և պղտորում այն: Հանկարծ նա կանգ առավ, մի ինչ որ անսովոր աղմուկ լսելով: Շրջվելով, առյուծը տեսավ, որ իր վրա ամբողջ ուժով, սրնթաց մի ձի է քառատրոփ գալիս, որի հետևից դղրդյունով քարերի վրայով թռչկոտելով սլանում է մի դատարկ սայլ:
Առյուծը թաքնվեց մոտակա թփերի մեջ և աչքերը վախից կկոցեց:
Չէր հասցրել մայր արջը հեռանալ իր գործերով, երբ նրա անհանգիստ որդին, մոռանալով տնից դուրս չգալու մոր հրահանգը, թռչկոտելով սլացավ անտառ: Որքան լայնարձակ է այստեղ և անծանոթ գրավիչ հոտեր կան: Նման չէ նեղ ու տոթ որջին: Ուրախությունից իրեն կորցրած, արջուկը սկսեց վազել թիթեռնիկների հետևից, մինչև չհանդիպեց մի մեծ փչակի, որից այնքան համեղ հոտ էր գալիս, որ քիթը քոր եկավ:
Ուշադիր նայելով շուրջը նա նկատեց, որ այնտեղ անչափ մեղուներ կային:
Ճյուղից ճյուղ ցատկելով, կապիկը մի անգամ թռչունի բույն գտավ որտեղ ճուտիկներ կային: Նա անմիջապես թաթը մտցրեց այնտեղ, սակայն թռչնակները վայրկյանական այս ու այն կողմ փախան: Բախտը չբերեց միայն նրանցից ամենաթույլի, ով դեռ թռչել չգիտեր:
Ուրախությունից ոտքերի տակ հող չզգալով, կապիկը, թռչնակը ձեռքում վերադարձավ տուն: Նա այնքան էր հմայվել թռչնակով, որ շոյում էր նրան, համբուրում, լիզում, օրորում ձեռքերի մեջ և ամուր-ամուր սեղմում իր կրծքին:
Զինված նետերով և սուր նիզակներով, որսորդները անձայն ավելի ու ավելի էին գաղտագողի մոտենում: Էգ Առյուծը, ով կերակրում էր իր ծծկեր փոքրիկներին, հանկարծ անծանոթ հոտ զգաց և անմիջապես հասկացավ, որ վտանգը մոտ է: Սակայն արդեն ուշ էր: Որսորդներն արդեն շրջապատել էին նրա որջը:
Զինված մարդկանց տեսքից, էգ Առյուծը հանկարծակի եկավ: Նա ուզում էր փախուստի դիմել ու փրկվել, սակայն անմիջապես փոշմանեց՝ այդ դեպքում նրա ձագուկները որսորդների համար հեշտ ավար կդառնային:
Մի անգամ, սոված առյուծի վանդակ կենդանի գառնուկ գցեցին: Փոքրիկն այնքան միամիտ էր, որ բոլորովին չերկչոտեց կենդանիների արքային տեսնելով: Նրան իր մոր տեղ ընդունելով, հիմարը մոտեցավ ահարկու և բրդոտ գազանին և սկսեց նայել նրան իր լայն բացված պարզ աչքերով, որոնք լի էին անսահման սիրով, հնազանդությամբ և հիացմունքով:
Առյուծը անզորացավ այդ դյուրահավատությունից և չփորձեց նույնիսկ ծվատել գառնուկին: Դժգոհ փնթփնթալով, նա այդպես էլ այդ անգամ սոված քուն մտավ:
Հենված ծալված ծնկների վրա, ուղտը համբերատար սպասում էր, որ տերն իրեն բեռնի: Տերն արդեն ուղտի մեջքին դրել էր մեկ հակ, հետո մյուսը, երրորդը, չորորդը...
«Ժամանակն է, որ կանգ առնի», - տխրությամբ մտածում էր ուղտը, չփորձելով նույնիսկ հակաճառել տիրոջը:
Վերջապես մարդը վերջացրեց իր գործը և հրամայաբար շրխկացրեց մտրակով:
Գլուխը բնից հանելով, արծվի ձագը բազմաթիվ թռչուններ տեսավ, որոնք թռչում էին ժայռերի արանքում:
- Մայրիկ, այդ ի՞նչ թռչուններ են, - հարցրեց նա:
- Մեր ընկերներն են, - պատասխանեց էգ արծիվը որդուն: - Արծիվը մենության մեջ է ապրում՝ այդպիսին է նրա ճակատագիրը: Սակայն նույնիսկ նա երբեմն շրջապատի կարիք է զգում: Այլապես ինչպե՞ս կլինի թռչունների թագավոր: Բոլորին, ում տեսնում ես այնտեղ, ներքևում, մեր հավատարիմ ընկերներն են:
Ճյուղի վրա նստած, երկու բվեճ հետևում էին նապաստակին, ով վազում էր աշնանային հնձած դաշտով, կարծես նրա հետևից մի շների ոհմակ էր ընկել:
- Խեղճ նապաստակ, - ասաց բվեճներից մեկը: - Նա նույնիսկ խիզախություն չունի թաքնվել բնի մեջ:
- Ինչու՞, - հետաքրքրվեց մյուսը:
- Որովհետև վախենում է:
Վերադառնալով որսից, բազեն մեծ զարմանքով նկատեց իր բնում երկու կարմրակատարիկների, որոնք նստած էին իր դեռևս փետրածածկույթ չունեցող ձագուկների կողքին:
Նա տրամադրություն չուներ, որովհետև այդ օրը որսն անհաջողակ էր եղել՝ միայն սատկած լեշեր էին պատահել: Իսկ բազեները, ինչպես հայտնի է երբեք լեշով չեն սնվում:
Անկոչ հյուրերի տեսքից նա ավելի կատաղեց և արդեն ուզում էր նրանց վրա իր ողջ զայրույթը թափել և...
Թափառելով դաշտերում մինչև մայրամուտ, ավանակն այնքան էր հոգնել, որ ուժ չուներ քարշ գալով հասնել իր մսուրին: Այդ տարի ծատ խիստ ձմեռ էր՝ բոլոր ճանապարհները սառցակալած էին:
- Այլևս ուժ չունեմ: Մի փոքր հանգստանամ այստեղ, - վերջ ի վերջո ասաց ուժասպառ ավանակն ու փռվեց սառույցի վրա:
Որտեղից որտեղ հայտնվեց մի աշխույժ ճնճղուկ և նրա ականջին գոռաց՝
Տանիքի երեսկալի տակ պատին կպչած չղջիկը գլուխը թաքցրել էր թաղանթներով թևերի մեջ, որպեսզի արևի լույսը չտեսնի: Այսպես նա անց կացրեց ողջ օրը, մինչ մայրամուտ:
Երբ արևը թաքնվեց հորիզոնի ետևում և երկինքը մթնեց, նա գլուխը հանեց թևի տակից և զգուշությամբ նայեց շուրջը:
- Վերջապես հանգչեց այդ զզվելի լույսը, - ասաց նա: - Ահ, ինչպես են դմրել իմ խեղճ թաթիկները:
Եվ նորից, արդեն որերորդ անգամ, ուռկանը հարուստ որս էր բերում: Ձկնորսների կողովները պռնկե պռունկ լցված էին ցլիկաձկերով, կարպերով, տինկաներով, գայլաձկներով, օձաձկներով և այլ ծովային մթերքներով: Ամբողջական ձկան ընտանիքներ, իրենց տան անդամներով և ձագուկներով, դուրս բերվեցին շուկա և պատրաստվում էին իրենց գոյության վերջին շիկացած տապակների և եռացող կաթսաների մեջ:
Գետում մնացած ձկները, շփոթված և վախեցած չէին համարձակվում նույնիսկ լողալ, այլ խոր թաղվել էին տիղմի մեջ: Այսքանից հետո ինչպե՞ս ապրեն: Միայնակ ուռկանի դեմ չես պայքարի:
Մի անգամ ոստրեն ցանցն ընկավ և հարուստ ձկան որսի հետ հայտնվեց ձկնորսի հյուղակում:
«Այստեղ մեզ բոլորիս անխուսափելի վախճան է սպասվում», - վշտալի մտածեց նա, տեսնելով, թե ինչպես գետնի վրա իրար վրա լցված, անջուր խփվում են մահամերձ տանջանքների մեջ նրա դժբախտության ընկերները: Մեկ էլ, որտեղից որտեղ հայտնվեց մուկը:
- Ինձ լսիր, բարի մկնիկ, - աղաչեց ոստրեն: - բարություն արա, տար ինձ ծով:
Թխենու համբերությունը հատել էր: Այն պահից, երբ հասունացել էին նրա պտուղները, նա հանգիստ չուներ լկտի և կպչուն կեռնեխներից: Առավոտից մինչ երեկո, նրանք երամով թռչում էին նրա վերևում և անխղճորեն կտացահարում և ճանկահարում նրա ճյուղերը:
- Խնդրում եմ Քեզ, - աղաչեց նա դիմելով իրեն ամենաշատը անհանգստացնող կեռնեխին: - Ես գիտեմ, որ իմ պտուղները՝ Քո ամենասիրած ուտեստն է: Կեր նրանց ինչքան ուզում ես, ես չեմ ափսոսում: Սակայն հանգիստ թող իմ տերևները: Մի պոկիր այն: Նրանց հովին ես պաշտպանվում եմ կիզիչ արևից:
Մի քանի օր շարունակ հետևելով մլակների թռիչքին, սարդը նկատեց, որ նրանք ավելի հաճախ ամպերով հավաքվում են խաղողի թփի վրա:
- Այ հիմա մլակների վերջը կգա, - քմծիծաղ տվեց սարդը և սողաց որթատունկն ի վեր: Նա մի ամուր սարդոստայն գործեց ամենախոշոր և բուրավետ ողկույզի շուրջ, իսկ ինքը թաքնվեց խաղողի հատիկների արանքի հովին:
Մի անգամ, երբ աղվեսը զբաղված էր ճաշով, նրա կողքով վազ տվեց սպիտակ կզաքիսը իր հոյակապ մուշտակով:
- Ուզու՞մ ես փորձել, բարեկամ: Մի ամաչիր, - առաջարկեց նրան հագեցած և բարիացած աղվեսը:
- Խոնարհաբար շնորհակալ եմ, - արժանապատվությամբ պատասխանեց սպիտակ կզաքիսը, - բայց ես արդեն ճաշել եմ:
Խաղողի վազն իր ուրախությունը չէր կարողանում զսպել տեսնելով, որ գարնանը գյուղացին զգուշությամբ փորում է հողն իր շուրջը, ջանալով բահով չվնասել նուրբ արմատները, թե ինչան սիրալիր է նա խնամում իրեն, կապում, հենարաններ դնում որ նրան հարմար լինի աճելը:
Որպես այդպիսի վերաբերմունքի երախտագիտություն, խաղողի վազը որոշեց ինչ գնով էլ լինի, մարդուն նվիրել հյութալի և համեղ ողկույզներ:
Փոքրիկների աչքերը դեռ չէին բացվել: Նրանք դեռ անօգնական սողում էին մայր առյուծի թաթերի միջև և համեղ կաթի փնտրտուքի ընթացքում, կույր մռութներով դեմ առնում տաք մայրական փորին, չարձագանքելով կամայական ուրիշ կանչի:
Փորձելով չխանգարել իր ընկերուհուն հոգալ ծծկերների մասին, հպարտ առյուծը կանգնած էր մի կողմի վրա և ուշադիր հետևում էր իր ընտանիքին:
