Գլուխը բնից հանելով, արծվի ձագը բազմաթիվ թռչուններ տեսավ, որոնք թռչում էին ժայռերի արանքում:
- Մայրիկ, այդ ի՞նչ թռչուններ են, - հարցրեց նա:
- Մեր ընկերներն են, - պատասխանեց էգ արծիվը որդուն: - Արծիվը մենության մեջ է ապրում՝ այդպիսին է նրա ճակատագիրը: Սակայն նույնիսկ նա երբեմն շրջապատի կարիք է զգում: Այլապես ինչպե՞ս կլինի թռչունների թագավոր: Բոլորին, ում տեսնում ես այնտեղ, ներքևում, մեր հավատարիմ ընկերներն են:
Ճյուղի վրա նստած, երկու բվեճ հետևում էին նապաստակին, ով վազում էր աշնանային հնձած դաշտով, կարծես նրա հետևից մի շների ոհմակ էր ընկել:
- Խեղճ նապաստակ, - ասաց բվեճներից մեկը: - Նա նույնիսկ խիզախություն չունի թաքնվել բնի մեջ:
- Ինչու՞, - հետաքրքրվեց մյուսը:
- Որովհետև վախենում է:
Վերադառնալով որսից, բազեն մեծ զարմանքով նկատեց իր բնում երկու կարմրակատարիկների, որոնք նստած էին իր դեռևս փետրածածկույթ չունեցող ձագուկների կողքին:
Նա տրամադրություն չուներ, որովհետև այդ օրը որսն անհաջողակ էր եղել՝ միայն սատկած լեշեր էին պատահել: Իսկ բազեները, ինչպես հայտնի է երբեք լեշով չեն սնվում:
Անկոչ հյուրերի տեսքից նա ավելի կատաղեց և արդեն ուզում էր նրանց վրա իր ողջ զայրույթը թափել և...
Թափառելով դաշտերում մինչև մայրամուտ, ավանակն այնքան էր հոգնել, որ ուժ չուներ քարշ գալով հասնել իր մսուրին: Այդ տարի ծատ խիստ ձմեռ էր՝ բոլոր ճանապարհները սառցակալած էին:
- Այլևս ուժ չունեմ: Մի փոքր հանգստանամ այստեղ, - վերջ ի վերջո ասաց ուժասպառ ավանակն ու փռվեց սառույցի վրա:
Որտեղից որտեղ հայտնվեց մի աշխույժ ճնճղուկ և նրա ականջին գոռաց՝
Տանիքի երեսկալի տակ պատին կպչած չղջիկը գլուխը թաքցրել էր թաղանթներով թևերի մեջ, որպեսզի արևի լույսը չտեսնի: Այսպես նա անց կացրեց ողջ օրը, մինչ մայրամուտ:
Երբ արևը թաքնվեց հորիզոնի ետևում և երկինքը մթնեց, նա գլուխը հանեց թևի տակից և զգուշությամբ նայեց շուրջը:
- Վերջապես հանգչեց այդ զզվելի լույսը, - ասաց նա: - Ահ, ինչպես են դմրել իմ խեղճ թաթիկները:
Եվ նորից, արդեն որերորդ անգամ, ուռկանը հարուստ որս էր բերում: Ձկնորսների կողովները պռնկե պռունկ լցված էին ցլիկաձկերով, կարպերով, տինկաներով, գայլաձկներով, օձաձկներով և այլ ծովային մթերքներով: Ամբողջական ձկան ընտանիքներ, իրենց տան անդամներով և ձագուկներով, դուրս բերվեցին շուկա և պատրաստվում էին իրենց գոյության վերջին շիկացած տապակների և եռացող կաթսաների մեջ:
Գետում մնացած ձկները, շփոթված և վախեցած չէին համարձակվում նույնիսկ լողալ, այլ խոր թաղվել էին տիղմի մեջ: Այսքանից հետո ինչպե՞ս ապրեն: Միայնակ ուռկանի դեմ չես պայքարի:
Մի անգամ ոստրեն ցանցն ընկավ և հարուստ ձկան որսի հետ հայտնվեց ձկնորսի հյուղակում:
«Այստեղ մեզ բոլորիս անխուսափելի վախճան է սպասվում», - վշտալի մտածեց նա, տեսնելով, թե ինչպես գետնի վրա իրար վրա լցված, անջուր խփվում են մահամերձ տանջանքների մեջ նրա դժբախտության ընկերները: Մեկ էլ, որտեղից որտեղ հայտնվեց մուկը:
- Ինձ լսիր, բարի մկնիկ, - աղաչեց ոստրեն: - բարություն արա, տար ինձ ծով:
Թխենու համբերությունը հատել էր: Այն պահից, երբ հասունացել էին նրա պտուղները, նա հանգիստ չուներ լկտի և կպչուն կեռնեխներից: Առավոտից մինչ երեկո, նրանք երամով թռչում էին նրա վերևում և անխղճորեն կտացահարում և ճանկահարում նրա ճյուղերը:
- Խնդրում եմ Քեզ, - աղաչեց նա դիմելով իրեն ամենաշատը անհանգստացնող կեռնեխին: - Ես գիտեմ, որ իմ պտուղները՝ Քո ամենասիրած ուտեստն է: Կեր նրանց ինչքան ուզում ես, ես չեմ ափսոսում: Սակայն հանգիստ թող իմ տերևները: Մի պոկիր այն: Նրանց հովին ես պաշտպանվում եմ կիզիչ արևից:
Մի քանի օր շարունակ հետևելով մլակների թռիչքին, սարդը նկատեց, որ նրանք ավելի հաճախ ամպերով հավաքվում են խաղողի թփի վրա:
- Այ հիմա մլակների վերջը կգա, - քմծիծաղ տվեց սարդը և սողաց որթատունկն ի վեր: Նա մի ամուր սարդոստայն գործեց ամենախոշոր և բուրավետ ողկույզի շուրջ, իսկ ինքը թաքնվեց խաղողի հատիկների արանքի հովին:
Մի անգամ, երբ աղվեսը զբաղված էր ճաշով, նրա կողքով վազ տվեց սպիտակ կզաքիսը իր հոյակապ մուշտակով:
- Ուզու՞մ ես փորձել, բարեկամ: Մի ամաչիր, - առաջարկեց նրան հագեցած և բարիացած աղվեսը:
- Խոնարհաբար շնորհակալ եմ, - արժանապատվությամբ պատասխանեց սպիտակ կզաքիսը, - բայց ես արդեն ճաշել եմ:
Խաղողի վազն իր ուրախությունը չէր կարողանում զսպել տեսնելով, որ գարնանը գյուղացին զգուշությամբ փորում է հողն իր շուրջը, ջանալով բահով չվնասել նուրբ արմատները, թե ինչան սիրալիր է նա խնամում իրեն, կապում, հենարաններ դնում որ նրան հարմար լինի աճելը:
Որպես այդպիսի վերաբերմունքի երախտագիտություն, խաղողի վազը որոշեց ինչ գնով էլ լինի, մարդուն նվիրել հյութալի և համեղ ողկույզներ:
Փոքրիկների աչքերը դեռ չէին բացվել: Նրանք դեռ անօգնական սողում էին մայր առյուծի թաթերի միջև և համեղ կաթի փնտրտուքի ընթացքում, կույր մռութներով դեմ առնում տաք մայրական փորին, չարձագանքելով կամայական ուրիշ կանչի:
Փորձելով չխանգարել իր ընկերուհուն հոգալ ծծկերների մասին, հպարտ առյուծը կանգնած էր մի կողմի վրա և ուշադիր հետևում էր իր ընտանիքին:
Երկու երիտասարդ ջայլամ մեծ սուգի մեջ էին: Ամեն անգամ, երբ էգը թուխս էր ուզում նստել իր ձվերի վրա, վերջիններս ճաքում էին իր մարմնի ծանրությունից:
Արդեն հուսահատված, նրանք որոշեցին խորհուրդի գնալ մի խելացի և փորձառու ջայլամուհու մոտ, ով ապրում էր անապատի մյուս ծայրին:
Շատ օրեր ու գիշերներ նրանք ստիպված եղան վազ տալ, մինչև հասան իրենց նպատակին:
Մի անգամ առավոտյան, երկու ծեր հոպոպ, արուն և էգը, զգացին, որ այս անգամ այլևս չեն կարողանալու բնից դուրս թռչել: Խիտ մշուշն էր պատել նրանց աչքերը, չնայած, որ երկինքն անամպ էր և օրը խոստանում էր արևոտ լինել: Սակայն նրանք երկուսն էլ միայն խավար մշուշ էին տեսնում և իրենց շուրջը ոչինչ չէին տարբերակում: Թռչունները ծեր էին և անուժ: Նրանց թևերի և պոչի փետուրները նման էին հին ոստերի: Ուժերն արդեն հատնում էր:
Ծեր հոպոպները որոշեցին այլևս չլքել բույնը և միասին սպասել իրենց վերջին ժամին,
Թզենին հպարտ շարժում էր իր ճյուղերը, որոնք ամբողջությամբ ծածկված էին դեռևս չհասունացած պտուղներով:
Աչքերը բարձրացնելով, նա զարմանքով նկատեց, որ իր կողքին մի ծառ է աճել շատ խիտ սաղարթով, որի ճյուղերի վրա բացի տերևներից ոչինչ չկար:
- Ո՞վ է քեզ իրավունք տվել իմ արևը փակել և խանգարել իմ պտուղներին ուժ հավաքելու,
Երեք անգամ ստիպված եղավ սարդը գործել ծառերի միջև իր արծաթափայլ սարդոստայնը, և ամեն անգամ ուրախ սավառնելով, ծիծեռնակն իր թևով պատռում էր նրա գործած ցանցը:
- Ինչու՞ ես ինձ խանգարում աշխատել, - վրդովված հարցրեց Սարդը: - Մի՞թե ես քեզ խանգարում եմ:
- Ախր դու ինքդ խորամանկության մարմնավորումն ես, - ի պատասխան ծլվլաց ծիծեռնակը: - Իսկ այ քո անտեսանելի սարդոստայնը, թակարդ է միջատների համար:
Տեղավորվելով բարեհոգի բակային շան մորթու մեջ, լուն հոյակապ ապրում էր և ոչ մի բանի կարիք չուներ: Սակայն մի անգամ նա որակյալ և մաքուր մորթու գերող հոտ առավ:
- Ի՞նչ կարող է դա լինել, - հետաքրքրվեց նա, և մի քանի ցատկոց կատարելով տեսավ որ իր հավատարիմ շունը քաղցր քնած է, փռված մի լավ գառան մորթու վրա: - Ահ, ինչքա՞ն էի ես երազել այսպիսի հոյակապ մուշտակի մասին, - հմայված բացականչեց լուն, աչքը չկարողանալով կտրել գառան մորթուց:
Մի այգում պնդուկենու կողքին աճում էր մի դեղձենի: Նա շարունակ նախանձով նայում էր իր հարևանի ճյուղերին, որոնք շռայլորեն լի էին բերքով:
- Այդ ինչի՞ց է, որ նա այդքան շատ պտուղներ ունի, իսկ ես՝ այդքան քիչ, - չեր դադարում փնթփնթալ անխոհեմ ծառը: - Մի՞թե դա արդարացի է: Թող էս նույնպես նույնքան դեղձ ունենամ: Ինչո՞վ եմ նրանից վատը:
Մի թեթևսոլիկ առվակ մոռացավ, որ իր ծնունդով նա պարտական է անձրևին: Մի անգամ, ուժեղ անձրևից հետո նա այնպես փքվեց, որ որոշեց դառնալ խոր գետ:
Որպեսզի լայնացնի իր հունը, առանց կատակի մոլեգնած, առվակը սկսեց տաշել իր ափերը, լվանալով ափի հողն ու քանդելով քարերը:
Սակայն ահա, քամին քշեց ամպերը և նորից դուրս եկավ վառ արևը:
Մեծ այգում, ցանկապատից ներս, խաղաղությամբ ու համաձայնությամբ աճում էին պտղատու ծառերը: Գարնանը նրանք լողանում էին կաթնա-վարդագույն եռման մեջ, իսկ ամռան վերջում կորանում հասած բերքի ծանրության տակ:
Պատահաբար այդ հախուռն աշխատանքային ընտանիք ներխուժեց պնդուկենին, ով շուտով շատ արագ աճեց ու մեծացավ և շուտով նաև մեծամտացավ:
